You are here
Integrale tekst naar het Comburgse handschrift
- Willem, die vele bouke maecte,
- Daer hi dicken omme waecte,
- Hem vernoyde so haerde
- Dat die avonture van Reynaerde
- In Dietsche onghemaket bleven
- - Die Willem niet hevet vulscreven -
- Dat hi die vijte van Reynaerde soucken
- Ende hise na den Walschen boucken
- In Dietsche dus hevet begonnen.
- God moete ons ziere hulpen jonnen.
- Nu keert hem daer toe mijn zin
- Dat ic bidde in dit beghin
- Beede den dorpren enten doren,
- Ofte si commen daer si horen
- Dese rijme ende dese woort,
- Die hem onnutte sijn ghehoort,
- Dat sise laten onbescaven.
- Te vele slachten si den raven,
- Die emmer es al even malsch.
- Si maken sulke rijme valsch
- Daer si niet meer of ne weten
- Dan ic doe, hoe datsi heeten
- Die nu in Babilonien leven.
- Daden si wel, si soudens begheven.
- Dat en segghic niet dor minen wille :
- Mijns dichtens ware een ghestille,
- Ne hads mi eene niet ghebeden
- Die in groeter hovesscheden
- Gherne keert hare saken.
- Soe bat mi dat ic soude maken
- Dese avontuere van Reynaerde.
- Al begripic die grongaerde
- Ende die dorpren ende die doren,
- Ic wille dat die ghene horen
- Die gherne pleghen der eeren
- Ende haren zin daer toe keeren
- Datsi leven hoofschelike,
- Sijn si arem, sijn si rike,
- Diet verstaen met goeden sinne.
- Nu hoert hoe ic hier beghinne!
- HEt was in eenen tsinxen daghe
- Dat beede bosch ende haghe
- Met groenen loveren waren bevaen.
- Nobel, die coninc, hadde ghedaen
- Sijn hof crayeren over al
- Dat hi waende, hadde hijs gheval,
- Houden ten wel groeten love.
- Doe quamen tes sconinx hove
- Alle die diere, groet ende cleene,
- Sonder vos Reynaert alleene.
- Hi hadde te hove so vele mesdaen
- Dat hire niet dorste gaen.
- Die hem besculdich kent, ontsiet!
- Also was Reynaerde ghesciet
- Ende hier omme scuwedi sconinx hof
- Daer hi in hadde crancken lof.
- Doe al dat hof versamet was,
- Was daer niemen, sonder die das,
- Hine hadde te claghene over Reynaerde,
- Den fellen metten grijsen baerde.
- NU gaet hier up eene claghe.
- Isingrijn ende sine maghe
- Ghinghen voer den coninc staen
- Ysengrijn begonste saen
- Ende sprac : "Coninc, heere,
- Dor hu edelheit ende dor hu eere
- Ende dor recht ende dor ghenade,
- Ontfaerme hu miere scade
- Die mi Reynaert heeft ghedaen,
- Daer ic af dicken hebbe ontfaen
- Groeten lachter ende verlies.
- Voer al dandre ontfaerme hu dies
- Dat hi mijn wijf hevet verhoert
- Ende mine kindre so mesvoert
- Dat hise beseekede daer si laghen,
- Datter twee noint ne saghen
- Ende si worden staer blent.
- Nochtan hoendi mi sent :
- Het was sint so verre comen
- Datter eenen dach af was ghenomen
- Ende Reynaerd soude hebben ghedaen
- Sine onsculde. Ende also saen
- Alse die heleghe waren brocht,
- Was hi ander sins bedocht
- Ende ontfoer ons in sine veste.
- Heere, dit kennen noch die beste
- Die te hove zijn commen hier.
- Mi hevet Reynaert, dat felle dier,
- So vele te leede ghedaen,
- Ic weet wel al sonder waen,
- Al ware al tlaken paerkement
- Datmen maket nu te Ghent,
- In ne ghescreeft niet daer an.
- Dies zwijghics nochtan,
- Ne ware mijns wives lachter
- Ne mach niet bliven achter,
- No onversweghen no onghewroken!"
- Doe Ysengrijn dit hadde ghesproken,
- Stont up een hondekijn, hiet Cortoys,
- Ende claghede den coninc in Francsoys
- Hoet so arem was wijlen eere,
- Dat alles goets en hadde meere
- In eenen winter, in eene vorst,
- Dan alleene eene worst
- Ende hem Reynaert, die felle man,
- Die selve worst stal ende nam.
- Tybeert die cater die wart gram;
- Aldus hi sine tale began
- Ende spranc midden in den rinc
- Ende seide : "Heere coninc,
- Dor dat ghi Reynaerde zijt onhout,
- So en es hier jonc no hout,
- Hine hebbe te wroughene jeghen hu.
- Dat Cortoys claghet nu,
- Dats over menich jaer ghesciet.
- Die worst was mine, al en claghic niet.
- Ic hadse bi miere lust ghewonnen
- Daer ic bi nachte quam gheronnen
- Omme bejach in eene molen,
- Daer ic die worst in hadde ghestolen
- Eenen slapenden molen man.
- Hadder Cortoys yewet an,
- Dan was bi niemene dan bi mi.
- Hets recht dat omberecht zi
- Die claghe die Cortoys doet."
- Pancer de bever sprac: "Dinct hu goet,
- Tybeert, datmen die claghe ombeere?
- Reynaert es een recht mordeneere
- Ende een trekere ende een dief.
- Hine heeft oec niemene so lief,
- No den coninc, minen heere,
- Hine wilde dat hi lijf ende eere
- Verlore, mochtire an winnen
- Een vet morzeel van eere hinnen.
- Wat sechdi van eere laghe?
- En dedi ghistren in den daghe
- Eene die meeste overdaet
- An Cuwaerde den hase die hier staet,
- Die noyt eenich dier ghedede?
- Want hi hem binnen sconinx vrede
- Ende binnen des coninx gheleede
- Ghelovede te leerne sinen crede
- Ende soudene maken capelaen.
- Doe dedine sitten gaen
- Vaste tusschen sine beene.
- Doe begonsten si over eene
- Spellen ende lesen beede
- Ende lude te zinghene crede.
- MI gheviel dat ic te dien tijden
- Ter selver stede soude lijden.
- Doe hoerdic haerre beeder sanc
- Ende maecte daer waert minen ganc
- Met eere arde snelre vaerde.
- Doe vandic daer meester Reynaerde
- Die ziere lessen hadde begheven
- Die hi te voren up hadde gheheven,
- Ende diende van sinen houden spelen
- Ende hadde Coewaerde bi der kelen
- Ende soude hem thoeft af hebben ghenomen,
- Waer ic hem niet te hulpen comen
- Bi avontueren in dien stonden.
- Siet hier noch die verssche wonden
- Ende die teekine, heere coninc,
- Die Coewaert van hem ontfinc.
- Laetti dit bliven onghewroken
- Dat hu verde dus es te broken,
- Ghine wreket als huwe mannen wijsen,
- Men saelt huwen kindren mesprijsen
- Hier naer over wel menich jaer."
- "Bi Gode, Pancer, ghi secht waer!",
- Sprac Ysengrijn daer hi stoet,
- "Heere, waer Reynaerd doot, het waer ons goet,
- Also behoude mi God mijn leven.
- Ne ware, wert hem dit vergheven
- Hi sal noch hoenen binnen eere maent
- Sulken dies niet ne bewaent."
- DOe spranc up Grinbert die das,
- Die Reynaerts broeder sone was,
- Met eere verbolghenlike tale :
- "Heere Ysengrijn, men weet dat wale
- Ende hets een hout bijspel :
- Viants mont seit selden wel.
- Verstaet, neemt miere talen goem :
- Ic wilde hi hinghe an eenen boem
- Bi ziere kelen als een dief
- Die andren heeft ghedaen meest grief.
- Heere Ysengrijn, wildi angaen
- Soendinc ende dat ontfaen?"
- "Daer toe willic helpen gherne."
- "Mijn oem en saelt hem oec niet wernen
- Entie meest andren heeft mesdaen,
- Sal den andren in baten staen
- Van minen oem ende van hu.
- Al comt hi niet claghen nu,
- Ware mijn oem wel te hove
- Ende stonde in sconinx love,
- Heere Ysengrijn, als ghi doet,
- En soude den coninc niet dincken goet
- Ende ghine bleves heden onbegrepen,
- Dat ghi sijn vel so hebt ghenepen
- So dicwile met huwen scerpen tanden,
- Dat hi niet ne conde ghehanden."
- Ysengrijn sprac : "Hebdi gheleert
- An huwen oem dus lieghen apeert?"
- "In hebbe daer an niet gheloghen.
- Ghi hebt minen oem bedroghen
- Arde dicke in menegher wijsen.
- Ghi mesleettene van den pladijse
- Die hi hu warp van der kerren,
- Doe ghi hem volghet van verren
- Ende ghi die beste pladijse up laset,
- Daer ghi hu ane hadt versadet.
- Ghine gaeft hem no goet no quaet,
- Sonder alleene eenen pladijsen graet
- Dat ghi hem te jeghen brocht
- Dor dat ghine niet en mocht.
- Sint hoendine van eenen bake
- Die vet was ende van goeder smake
- Dien ghi leit in huwen muzeele.
- Doe Reynaert heesschede zijn deele
- Andwoerdi hem in scerne :
- 'Hu deel willic hu gheven gherne,
- Reynaert, scone jonghelinc!
- Die wisse daer die bake an hinc,
- Becnause, so es so vet.'
- Reynaerde waes lettel te bet
- Dat hi den goeden bake ghewan
- In sulker zorghen, dattene een man
- Vinc ende warpene in sinen zac.
- Dese pine ende dit onghemac
- Hevet hi leden dor Ysengrijne
- Ende ondert waerven meer dan ic hu rijme.
- GHi heeren, dinct hu dit ghenouch?
- Nochtan, om meer onghevouch
- Dat hi claghet om sijn wijf,
- Die Reynaerde hevet al haer lijf
- Ghemint, so doet hi hare.
- Al ne makedent zijt niet mare,
- Ic dart wel segghen over waer
- Dat langher es dan VII jaer
- Dat Reynaert hevet hare trauwe.
- Om dat Haer Sint, die scone vrouwe,
- Dor minne ende dor quade zede
- Reynaert sinen wille dede,
- Wattan? So was sciere ghenesen.
- Wat talen mach daer omme wesen?
- Nu maket heere Cuwaert, die hase,
- Eene claghe van eere blase.
- Of hi den credo niet wel en las,
- Reynaerd, die zijn meester was,
- Mochte hi sinen clerc niet blauwen?
- Dat ware onrecht, en trauwen.
- Cortoys claghet om eene worst
- Die hi verloes in eene vorst.
- Die claghe ware bet verholen :
- Ende hoerdi datso was ghestolen?
- Male quesite male perdite!
- Onrecht wert men qualike quite
- Datmen hevet qualic ghewonnen.
- Wie sal Reynaerde dat verjonnen
- Of hi ghestolen goet ghinc an?
- Niemen die recht versceeden can!
- REynaert es een gherecht man.
- Sint dat die coninc sinen ban
- Hevet gheboden ende sinen vrede,
- So weetic wel dat hi ne dede
- Dinc ne gheene dan of hi ware
- Hermite ofte clusenare.
- Naest siere huut draecht hi een hare.
- Binnen desen naesten jare
- Sone hat hi vleesch, no wilt, no tam.
- Dat seidi die ghistren danen quam.
- Malcroys hevet hi begheven,
- Sinen casteel, ende hevet up heven
- Eene cluse daer hi leghet in.
- Ander bejach no ander ghewin,
- So wanic wel, dat hine hevet
- Dan karitate diemen hem ghevet.
- Bleec es hi, ende magher van pinen.
- Hongher, dorst, scerpe karijnen
- Doghet hi voer sine zonden
- Recht te desen selven stonden".
- DOe Grimbert stont in dese tale,
- Saghen si van berghe te dale
- Canticler commen ghevaren
- Ende brochte up eene bare
- Eene doode hinne ende hiet Coppe,
- Die Reynaert hadde bi den croppe
- Hoeft ende hals af ghebeten.
- Dit moeste nu de coninc weten.
- Canteclere quam voer de bare gaende
- Sine vederen zeere slaende.
- In weder zijden van der baren
- Ghinc een hane wijde mare.
- Die een hane hiet Cantaert,
- Daer wijlen na gheheeten waert
- Vrauwe Alenten goeden hane.
- Die ander hiet, na minen wane,
- Die goede hane Crayant,
- Die scoenste hane diemen vant
- Tusschen Portaengen ende Polane.
- Elkerlijc van desen hanen
- Droucht eene berrende stallicht,
- Dat lanc was ende richt.
- Daer waren Coppen broeders twee,
- Die riepen : "O wy ende wee!".
- Om haerre sustre Coppen doot
- Dreven si claghe ende jammer groot.
- Pinte ende Sproete droughen die bare.
- Hem was te moede zware
- Van haerre suster die si hadden verloren.
- Men mocht arde verre horen
- Haerre tweer carminghe.
- Dus sijn si commen int ghedinghe.
- CAnticler spranc in den rijnc
- Ende seide : "Heere, coninc,
- Dor God ende dor ghenade,
- Nu ontfaermet miere scaden
- Die mi Reynaert heeft ghedaen
- Ende mine sustren die hier staen
- Ende seere hebben haren onwille.
- Ten in gane van aprille,
- Doe die winter was vergaen,
- Ende men siet die bloumen staen
- Over al die velde groene,
- Doe was ic fier ende coene
- Van minen groten gheslachte.
- Ic hadde jongher zonen achte
- Ende jongher dochtren zevene,
- Dien wel lusten te levene,
- Die mi Roede, die vroede,
- Hadde brocht te dien broede.
- Si waren alle vet ende staerc
- Ende ghinghen in een scone paerc,
- Dat was beloken in eenen muere.
- Hier binnen stoet eene scuere,
- Daer vele honden toe hoorden,
- Datsi menich dier fel scoorden.
- Dies waren mine kindre onvervaert.
- Dit benijdde dus Reynaert
- Dat siere waren so vaste binnen
- Dat hire ne gheen conste ghewinnen.
- Hoe dicken ghinc hi om den muere,
- Want Reynaert, die felle ghebuere,
- Ende leide om ons sine laghen.
- Alsene dan die honde saghen,
- Liepen si na met haerre cracht.
- Eene waerf wart hi up de gracht
- Bi avontueren daer belopen,
- Dat ic hem sach een deel becoepen
- Sine diefte ende sinen roef,
- Dat hem die pelse zeere stoef.
- Nochtan quam hi bi baraten.
- Dattene God moete verwaten!
- Doe waer wi zijns langhe quijte.
- Sint quam hi als een hermijte,
- Reynaerd, die mordadeghe dief,
- Ende brochte mi zeghele ende brief
- Te lesene, heere coninc,
- Daer hu seghele ane hinc.
- DOe ic die letteren began lesen,
- Dochte mi daer an ghescreven,
- Dat ghi haddet coninclike
- Over alle huwen rike
- Alle dieren gheboden vrede
- Ende oec allen voghelen mede.
- Oec brochte hi mi ander niemare
- Ende seide dat hi ware
- Een begheven clusenare
- Ende hi hadde ghedaen vele zware
- Voer sine zonden meneghe pine.
- Hi toechde mi palster ende slavine,
- Die hi brochte van der Elmare,
- Daer onder eene scerpe hare.
- Doe sprac hi: 'Heere Cantecleer,
- Nu mooghdi wel vor waert meer
- Van mi sonder hoede leven.
- Ic hebbe bi der scole vergheven
- Al vleesch ende vleesch smout.
- Ic bem voert meer so hout,
- Ic moet miere zielen telen.
- Gode willic hu bevelen.
- Ic ga daer ic hebbe te doene.
- Ic hebbe middach ende noene
- Ende priemen te segghene van den daghe.'
- Doe nam hi neven eere haghe
- Sinen wech. Te dien ghesceede
- Ghinc hi lesen sinen crede.
- Ic wart blide ende onvervaert
- Ende ghinc te minen kindren waert
- Ende was so wel al sonder hoede,
- Dat ic al met minen broede
- Sonder zorghe ghinc buten muere.
- Daer gheviel mi quade avontuere.
- Want Reynaert, die felle saghe,
- Was ghecropen dor de haghe
- Ende hadde ons die porte ondergaen.
- Doe wart miere kindre saen
- Een ghepronden huten ghetale,
- Dat leide Reynaert in sine male.
- Quade avontuere mi doe nakede.
- Want sint dat hise smakede
- In sinen ghiereghen mont,
- Ne conste ons wachtre no onse hont
- No bewachten no bescaermen.
- Heere, dat laet hu ontfaermen.
- Reynaert leide sine laghe
- Beede bi nachte ende bi daghe
- Ende roefde emmer mine kindre.
- So vele es tghetal mi mindre
- Dant ghewone was te zine,
- Dat die XV kindre mine
- Sijn ghedeghen al tote vieren;
- So zuver heefse die onghiere
- Reynaert in sinen mont verslonden.
- Noch ghistren wert hem metten honden
- Ontjaghet Coppe, die mare,
- Die hier leghet up dese bare.
- Dit claghic hu met groeten zeere.
- Ontfaremt hu mijns, wel soete heere!"
- DIe coninc sprac : "Grimbeert die das,
- Hu oem, die clusenare was,
- Hi hevet ghedaen so goede carine,
- Levic een jaer, het sal hem scinen.
- Nu hoert hier, Canticleer,
- Wat sal der talen meer?
- Hu dochter leghet al hier versleghen.
- God moet haerre zielen pleghen.
- Wine moghense niet langher houden
- - God moeter al ghewouden -
- Ende sullen onse vygelyen zinghen.
- Daer na sullen wise bringhen
- Den lichame ter eerden met eeren.
- Dan sullen wi met desen heeren
- Ons beraden ende bespreken
- Hoe wi ons best ghewreken
- An Reynaerde dese moort."
- Doe hi ghesprac dese woort,
- Beval hi jonghe ende houden
- Datsi vygelyen zinghen souden.
- DAt hi gheboet was sciere ghedaen.
- Doe mochtemen horen ane slaen
- Ende beghinnen harde ho
- Dat placebo domino
- Ende die verse die daer toe horen.
- Ic seit oec in waren worden,
- Ne ware oec ware ons te lanc,
- Wie daer der zielen vers zanc
- Ende wie die zielen lesse las.
- Doe die vygelyen ghehent was,
- Doe leidemen Coppen in dat graf,
- Dat bi engiene ghemaect was,
- Onder die linde in een gras.
- Van maerber steene die slecht was,
- Die letteren diemen daer an sach.
- Die saerc die daer up lach
- Dede an tgraf bekinnen
- Wie daer lach begraven binnen.
- Dus spraken die bouc stave
- An den zaerc up den grave :
- "Hier leghet Coppe begraven,
- Die so wale conste scraven,
- Die Reynaert, die vos, verbeet
- Ende haren gheslachte was te wreet."
- NU leghet Coppe onder mouden.
- Die coninc sprac tsinen houden,
- Datsi hem alle bespraken
- Hoe si alre best ghewraken
- Dese groete overdade.
- Doe waren si alle te rade
- Datsi daer den coninc rieden,
- Dat hine dan soude ombieden
- Dat hi te hove soude comen.
- No dor scaden no dor vromen
- Ne lette, hine quame int ghedinghe,
- Ende men Brune van dien dinghe
- Die bodscap soude laden.
- Dies was die coninc sciere beraden,
- Dat hi dus sprac te Bruun, den beere :
- "Heere Bruun, dit segghic voer dit heere,
- Dat ghi dese bodscap doet.
- Oec biddic hu dat ghi zijt vroet,
- Dat ghi hu wacht van baraet.
- Reynaert es fel ende quaet;
- Hi sal hu smeeken ende lieghen.
- Mach hi, hi sal hu bedrieghen
- Met valschen woorden ende met sconen.
- Mach hi, bi Gode, hi sal hu honen."
- "Heere," seit hi, "laet hu castyen!
- So moete mi God vermalendyen
- Of mi Reynaert so sal honen,
- Inne saelt hem weder lonen,
- Dat hijs an den dulsten zi.
- Nu, ne zorghet niet om mi."
- Nu neemt hi orlof ende hi sal naken
- Daer hi zeere sal mesraken.
- NU es Brune up die vaert
- Ende hevet in ziere herten onwaert
- Ende het dochte hem overdaet
- Dat yement soude sijn so quaet
- Ende dat hem Reynaert hoenen soude.
- Dor den keer van eenen woude
- Quam hi gheloepen dor eene wostine,
- Daer Reynaert hadde de pade sine
- Ghesleghen crom ende menichfoude,
- Also als hi huten woude
- Hadde gheloepen om sijn bejach.
- Beneden der woestinen lach
- Een berch oech ende lanc.
- Daer moeste Bruun sinen ganc
- Te middewaerde over maken,
- Sal hi te Manpertus gheraken.
- Reynaerd hadde so menich huus,
- Maer die casteel Manpertus
- Dat was die beste van sinen borghen.
- Daer trac hi in als hi in zorghen
- Ende in noede was bevaen.
- Nu es Brune die beere ghegaen
- Dat hi te Manpertuus es comen.
- Daer hi de porte hevet vernomen
- Daer Reynaerd hute plach te gane,
- Doe ghinc hi voer die barbecane
- Sitten over sinen staert
- Ende sprac : "Sidi in huus, Reynaert?
- Ic bem Bruun, des coninx bode,
- Die hevet ghezworen bi sinen Gode,
- Ne comdi niet ten ghedinghe
- Ende ic hu niet voer mi bringhe
- Recht te nemene ende te ghevene
- Ende in vreden voert te levene,
- Hi doet hu breken ende raden.
- Reynaerd, doet dat ic hu rade
- Ende gaet met mi te hove waert."
- Dit verhoerde al nu Reynaert,
- Die voer sine poerte lach
- Daer hi vele te ligghene plach
- Dor waremhede van der zonnen.
- Bi der tale die Bruun heeft begonnen
- Bekenden alte hant Reynaert
- Ende tart bet te dale waert
- In sine donckerste haghedochte.
- Menichfout was zijn ghedochte
- Hoe hi vonde sulken raet
- Daer hi Bruun, den fellen vraet,
- Te scherne mede mochte driven
- Ende selve bi ziere eeren bliven.
- DOe sprac Reynaert over lanc :
- "Huwes goets raets hebbet danc,
- Heere Bruun, wel soete vrient.
- Hi hevet hu qualic ghedient
- Die hu beriet desen ganc
- Ende hu desen berch lanc
- Over te loepene dede bestaen.
- Ic soude te hove sijn ghegaen,
- Al haddet ghi mi niet gheraden,
- Maer mi es den buuc so gheladen
- Ende in so utermaten wijse
- Met eere vremder niewer spise.
- Ic vruchte in sal niet moghen gaen,
- Inne mach sitten no ghestaen;
- Ic bem so utermaten zat."
- "Reynaert, wat haetstu, wat?"
- "Heere Brune, ic hat crancke have.
- Arem man, dan nes gheen grave,
- Dat mooghdi bi mi wel weten.
- Wi aerme liede, wi moeten heten,
- Hadden wijs raet, dat wi node haten.
- Goeder versscher honich raten
- Hebbic couver arde groet.
- Die moetic heten dor den noet,
- Als ic hel niet mach ghewinnen.
- Nochtan als icse hebbe binnen,
- Hebbicker af pine ende onghemac."
- Dit hoerde Brune ende sprac :
- "HElpe, lieve vos Reynaert,
- Hebdi honich dus onwaert?
- Honich es een soete spijse
- Die ic voer alle gherechten prijse
- Ende icse voer alle gherechten minne.
- Reynaerd, helpt mi, dat ics ghewinne.
- Edele Reynaert, soete neve,
- Also langhe als ic sal leven
- Willic hu daer omme minnen.
- Reynaerd, helpt mi, dat ics ghewinne."
- "Ghewinnen? Bruun, ghi hout hu spot!"
- "In doe, Reynaert, so waer ic zot,
- Hildic spot met hu, neen ic, niet."
- Reynaert sprac : "Bruun, mochtijs yet,
- Of ghi honich moghet heten,
- Bi huwer trauwen, laet mi weten.
- Mochtijs yet, ic souts hu saden.
- Ic saels hu so vele beraden,
- Ghine hatet niet met hu tienen,
- Waendic hu hulde daer met verdienen."
- "Met mi tienen? Hoe mach dat wesen?
- Reynaert, hout huwen mont van desen
- Ende sijts seker ende ghewes :
- Haddic al thonich dat nu es
- Tusschen hier ende Portegale,
- Ic haet al up teenen male."
- REynaerd sprac : "Bruun, wat sechdi?
- Een dorper, heet Lamfroit, woent hier bi,
- Hevet honich so vele te waren,
- Ghine hatet niet in VII jaren.
- Dat soudic hu gheven in hu ghewout,
- Heere Brune, wildi mi wesen hout
- Ende voer mi dinghen te hove."
- Doe quam Brune ende ghinc gheloven
- Ende sekerde Reynaerde dat,
- Wildine honichs maken zat
- - Des hi cume ombiten sal -
- Hi wilde wesen over al
- Ghestade vrient ende goet gheselle.
- Hier omme louch Reynaert, die felle,
- Ende sprac : "Bruun, heelt mare,
- Verghave God dat mi nu ware
- Also bereet een goet geval,
- Alse hu dit honich wesen sal,
- Al wildijs hebben VII hamen."
- Dese woort sijn hem bequame,
- Bruun, ende daden hem so sochte.
- Hi louch dat hi nemmee ne mochte.
- Doe peinsde Reynaerd daer hi stoet :
- "Bruun, es mine avonture goet,
- Ic wane hu daer noch heden laten
- Daer ghi sult lachen te maten."
- NA dit peinsen ghinc Reynaert huut
- Ende sprac al over luut :
- "Oem Bruun, gheselle, willecome!
- Het staet so, suldi hebben vrome,
- Hier ne mach zijn gheen langher staen.
- Volghet mi ic sal voeren gaen.
- Wi houden desen crommen pat.
- Ghi sult noch heden werden zat,
- Saelt na minen wille gaen.
- Ghi sult noch heden hebben, sonder waen,
- Also vele als ghi moghet ghedraghen."
- Reynaert meende van groten slaghen :
- Dit was dat hi hem beriet.
- Die keytijf Bruun ne wiste niet
- Waer hem Reynaerd die tale keerde,
- Die hem honich stelen leerde,
- Dat hi wel seere sal becoepen.
- Al sprekende quam dus gheloepen
- Reynaert met sinen gheselle Brune
- Tote Lamfroits bi den tune.
- Wildi horen van Lamfreyde?
- Dat waer was, eist somen mi seide,
- Een temmerman van goeden love
- Ende hadde bi sinen hove
- Eene eecke brocht huten woude
- Die hi ontwee clieven soude
- Ende hadde twee wegghen daer in ghesleghen,
- Also temmermans noch pleghen.
- Die eecke was ontdaen wel wijde.
- Des was Reynaert arde blide.
- Te Brunen sprac hi ende louch :
- "Siet hier hu grote ghevouch,
- Brune, ende nemet wel goem.
- Hier in desen selven boem
- Es honichs utermaten vele.
- Prouft of ghijs in huwe kele
- Ende in huwen buuc moghet bringhen.
- Nochtan suldi hu selven dwinghen :
- Al dincket hu goet die honich raten,
- Hetet te zeden ende te maten,
- Dat ghi hu selven niet verdervet.
- Ic ware ontheert ende onthervet,
- Wel soete oem, mesquame hu yet."
- Brune sprac : "Reynaert, ne sorghet niet.
- Waendi dat ic bem onvroet?
- Mate es tallen spele goet."
- "Ghi secht waer," sprac Reynaerd,
- "Waer omme bem ic oec vervaert?
- Gaet toe ende crupet daer in."
- Reynaert peinsde om zijn ghewin
- Ende Brune liet hem so verdoren,
- Dat hi thoeft over die horen
- Ende die twee voerdere voete in stac
- Ende Reynaert poghede dat hi brac
- Die wegghen beede huter eecken.
- Die daer te voren ghinc so smeeken,
- Bruun, bleef ghevanghen in den boem.
- Nu hevet de neve sinen oem
- In boesheden bracht met sulker achte,
- Dat hi met liste no met crachte
- In gheere wijs ne can ontgaen
- Ende biden hoefde staet ghevaen.
- Wat raeddi Brunen te doene?
- Dat hi was sterc ende coene
- Sal hem niet ghehelpen moghen.
- Hi sach wel hi was bedroghen.
- Hi began briesschen ende dulen.
- Hi was ghegrepen bi zier mulen
- So vaste ende bi den voeten voren :
- Al dat hi pijnde was verloren.
- Hine waende nemmermeer ontgaen.
- Van verren was Reynaert ghestaen
- Ende sach commen Lamfreyde,
- Die up sinen hals brochte beide
- Een scaerpe haex ende eene baerde.
- Hier mooghdi horen van Reynaerde
- Hoe hi sinen oem ghinc rampineeren :
- "Oem Brune, vaste gaet mineeren!
- Hier comt Lamfroyt ende sal hu scijncken.
- Haddi gheten, so souddi drincken!"
- NA der talen so ghinc Reynaert
- Weder te sinen casteele waert
- Sonder orlof, ende mettien
- Hevet Lamfroyt den beere versien
- Ende vernam dat hi was ghevaen.
- Doe ne was daer gheen langher staen.
- Hi liep wech metter haest
- Daer hi die hulpe wiste naest,
- Daer dat naeste dorp stont
- Ende dede hem allen cont
- Dat daer stont ghevaen een beere.
- Doe volchde hem een mekel heere :
- Int dorp ne bleef man no wijf.
- Den beere te nemene sijn lijf,
- Liept al dat loepen mochte.
- Sulc was die eenen bessem brochte,
- Sulc eenen vleghel, sulc een rake,
- Sulc quam gheloepen met eenen stake,
- So si quamen van haren werke.
- Selve die pape van der kerke
- Brochte eenen cruus staf,
- Die hem de coster noede gaf.
- Die coster drouch eene vane
- Mede te stekene ende te slane.
- Des spapen wijf, vrauwe Julocke,
- Quam gheloepen met haren rocke
- Daer so omme hadde ghesponnen.
- Voer hem allen quam gheronnen
- Lamfroyt met eere scerper haex.
- Al hadde Brune lettel ghemaex,
- Hi ontsach meer ongheval
- Ende sette al jeghen al.
- DOe hi dat gheruchte hoorde,
- Hi spranc up so dat hem scorde
- Van sinen aensichte al die huut.
- Al brochte Brune dat hoeft huut
- Met aerbeide ende met pinen,
- Nochtan liet hi daer van den zinen
- Eene oere ende beede sine lier.
- Nye maecte God so leelic dier.
- Hoe mochte hi zeerre sijn mesrocht.
- Al haddi thoeft hute brocht,
- Eer hi die voete conde ghewinnen,
- Blever alle die claeuwen binnen
- Ende sine twee anscoen beede.
- Dus gherochte hi huut met leede.
- Hoe mochte hi zijn ontheert meer?
- Die voete waren hem so zeer,
- Dat hi tloepen niet conste ghedoghen.
- Dat bloet liep hem over die hoghen,
- Dat hi niet wel conste ghesien.
- Hine dorste bliven no vlien.
- Hi sach suut onder die zonne
- Lamfroyt commen gheronnen;
- Daer na die priester, die heere.
- Hi quam gheloepen vele zeere;
- Daer na die coster metter vane,
- Daer na alle die prochiane,
- Die houde lieden metten jonghen.
- Daer na quam up haren stap ghespronghen
- Sulke quene die van houden
- Cume eenen tant hadde behouden.
- Wie so wille, wachte hem dies :
- Die scade hevet of verlies
- Ende groet ongheval,
- Over hem so willet al.
- Dit sceen arem man Brunen wel.
- Sulc dreechdem nu an sijn vel
- Die des ghesweghen hadde stille,
- Hadde Bruun ghestaen tsinen wille.
- Dit was beneden eere riviere,
- DAt Brune, onsalichst alre diere,
- Van meneghen dorper was beringhet.
- Doe was daer lettel ghedinghet.
- Hem naecte groet onghemac :
- Die een slouch, die ander stac,
- Die een slouch, die ander warp.
- Lamfroyt was hem alre scaerpst.
- Een hiet Lottram Lanc Voet.
- Hi drouch eenen verboerden cloet
- Ende stacken emmer na dat hoghe.
- Vrauwe Vulmaerte, scerpe loghe
- Ghinckene koken met eenen stave.
- Abelquac ende mijn vrauwe Bave
- Laghen beede onder die voete
- Ende streden beede om eene cloete.
- Ludmoer metter Langher Nese
- Drouch eenen loedwapper an een pese
- Ende ghincker met al omme zwinghen.
- Ludolf metten Crommen Vingheren
- Dede hem alles te voren,
- Want hi was best gheboren,
- Sonder Lamfroy alleene.
- Hughelijn metten Crommen Beene
- Was zijn vader, dat weet men wale,
- Ende was gheboren van Abscale
- Ende was sone vrauwe Ogernen,
- Eens hout makigghe van lanternen.
- ANder wijf ende ander man,
- Meer dan ic ghenomen can,
- Daden Brunen groet onghemac
- So dat hem zijn bloet huut lac.
- Brune ontfinc al sulc payment
- Als hem elc gaf daer omtrent.
- Die pape liet den cruus staf
- Ghestichte slaen, slach in slach,
- Ende die coster metter vane
- Ghinc hem vastelike ane.
- Lamfroyt quam ter selver wijlen
- Met eere scerper bijlen
- Ende slouchene tusschen hals ende hoeft,
- Dat Brune wart zeere verdoeft,
- Dat hi verspranc vanden slaghe
- Tusschen der riviere enter haghe
- In eenen trop van houden wiven
- Ende warper een ghetal van viven
- In die riviere die daer liep,
- Die wel wijt was ende diep.
- Des papen wijf wasser eene.
- Des was spapen bliscap cleene.
- Doe hi zijn wijf sach in die vliet,
- Doene luste hem langher niet
- Bruun te stekene no te slane.
- Hi riep : "Siet, edele prochiane,
- Ghindre vloot vrauwe Julocke
- Beede met spillen ende met rocke.
- Nu toe, die haer helpen mach.
- Ic gheve hem jaer ende dach
- Vul pardoen ende aflaet
- Van alre sondeliker daet."
- BEede man ende wijf
- Lieten den aermen keytijf
- Brune ligghen over doot
- Ende ghinghen daer die pape gheboot
- Beede met stringhen ende met haken.
- Die wijle datsi die vrauwe huut traken,
- So quam Brune in die riviere
- Ende ontswam hem allen sciere.
- Die dorperen waren alle gram :
- Si saghen dat hem Brune ontswam,
- Datsi hem niet mochten volghen.
- Upt touver stonden si verbolghen
- Ende ghinghen na hem rampineren.
- Bruun die lach in die ryviere
- Daer hi vant den meesten stroem.
- Al dryvende bat hi dat God den boem
- Moeste verdrouven ende verwaten
- Daer hi zijn hoere in hadde ghelaten
- Ende beede sine lier.
- Voert vloucte hi dat felle dier,
- Den boesen vos Reynaerde,
- Diene met sinen brunen baerde,
- So diepe in die eecke dede crupen.
- Daer na Lamfroyt van der stupen
- Daer hi hem so leede dede.
- In aldustanen ghebede
- Lach Brune also langhe wijle,
- Dat hi wel een halve mile
- Van der stede was ghedreven
- Daer die dorpers waren bleven.
- Hi was verpijnet ende moede
- Ende onder commen van den bloede,
- So dat hi hadde crancke vaert.
- Doe zwam hi te lande waert
- Ende croep ligghen in dat hoever.
- Ghine saghet noint droever
- Gheen dier no gheenen man.
- Hi lach jammerlic ende stan
- Ende slouch met beede sinen lancken.
- Des mochte hi al Reynaerde dancken.
- NU hoert wat Reynaert heeft ghedaen!
- Hi hadde een vet hoen ghevaen
- Bi Lamfroyts an der heyden,
- Eer hi danen was versceiden.
- Hi hadt up eenen berch ghedreghen
- Verre huut allen weghen,
- Daer het eenlic was ghenouch.
- Dat was wel zijn ghevouch.
- Dor dat daer was niemens ganc
- Ende hi dor niemens bedwanc
- Sine proye dorste rumen.
- Doe hi dat hoen toten plumen
- Hadde gheleit in sine male,
- Doe ghinc hi neder te dale
- Eenen verholenliken pat.
- Hi was utermaten zat.
- Dat weder was scone ende heet.
- Hi hadde gheloepen dat hem dat zweet
- Neder liep neven die liere.
- Daer omme liep hi ter riviere,
- Dor dat hi hem vercoelen soude.
- In bliscap arde menichfoude
- Was sijn herte doe bevaen.
- Hi hopede wel, al sonder waen,
- Dat Lamfroyt hadde den beere versleghen
- Ende hine thuus waert hadde ghedreghen.
- Doe sprac hi : "Hets mi wel ghevaren.
- Die mi te hove meest soude daren,
- Die hebbic doot in desen daghe.
- Nochtan wanic sonder claghe
- Ende sonder wanconst bliven.
- Ic mach te rechte bliscap driven."
- DOe Reynaert was in dese tale,
- Sach hi neder waert te dale
- Ende vernam Bruun daer hi lach.
- Enten eersten als hine sach,
- Hadde hijs rauwe ende toren.
- Daer die bliscap was te voren
- Daer lach in thoren ende nijt
- Ende sprac : "Vermalendijt,
- Lamfroyt, moet dijn herte sijn!
- Du best dulre dan een zwijn!
- Lamfroyt, ergher puten sone,
- Lettel eeren bestu ghewone.
- Hoe es di dese beere ontgaen,
- Die di te voren was ghevaen?
- Hoe menich morseel leghet der an,
- Dat gherne hetet menich man.
- O wy, Lamfroyt, verscroven druut,
- Hoe rikelike een beere huut
- Heefstu heden verloren,
- Die di ghewonnen was te voren!"
- DIt scelden hevet Reynaert ghelaten
- Ende ghinc neder bi der straten
- Dor te siene hoet Bruun stoet.
- Doe hine sach ligghen al een bloet
- Ende ziec ende onghesont
- Den aermen beere, te dier stont,
- Dat sach Reynaert arde gherne.
- Doe bescalt hine te sinen scherne :
- "Siere, priester, dieu vo saut.
- Kendi Reynaert, den rybaut?
- Wildine scauwen, so siettene hier.
- Den roden scalc, den fellen ghier.
- Seght mi priester, soete vrient,
- Biden Heere dien ghi dient,
- In wat ordinen wildi hu doen,
- Dat ghi draghen roeden capproen?
- So weder sidi abd so pryhore?
- Hi ghinc hu arde na den hore
- Die hu dese crune hevet bescoren.
- Ghi hebt huwen top verloren.
- Ghi hebt hu anscoen af ghedaen.
- Ic wane ghi wilt zinghen gaen
- Van huwen complete dat ghetijde.
- Dit hoerde Brune ende wert omblijde,
- Want hine const doe niet ghewreken.
- Hem so dochte sijn herte breken
- Ende slouch weder in die riviere.
- Hine wilde van den fellen diere
- Nemmeer hoeren die tale.
- Hi liet hem neder daer te dale
- Metten strome dryven te hant
- Ende ghinc ligghen up dat zant.
- HOe sal nu Brune te hove comen?
- Al mocht hem al de weerelt vromen,
- Hine ghinghe niet over sine voete.
- Hi was ghenoopt so onsoete
- In die eecke, daer hi te voren
- Van tween voeten hadde verloren
- Alle die claeuwen ende dat vel.
- Hine conste niet ghepeinsen wel
- Hoe hi best ten coninc gaet.
- Nu hoert, hoe hi die vaert bestaet.
- Hi zat over sine hamen
- Ende began met groter scamen
- Rutsen over sinen staert.
- Ende als hi dus moede waert,
- So wentelde hi dan eene wile.
- Dus dreef hi meer dan eene mile
- Eer hi tes coninx hove quam.
- Doemen Brune vernam
- In derre wijs van verren comen,
- Wart ghetwifelt van hem zomen
- Wat daer quam ghewentelt zoe.
- Dien coninc wart de herte onvroe,
- Die Brune bekende te hant,
- Ende seide : "Dit es mijn serjant,
- Brunen. Hem es dat hoeft so roet.
- Hi es ghewont toter doot.
- Ay God, wie heeftene so mesmaect?"
- Binnen desen so was Brune ghenaect
- Dat hi den coninc claghen mochte.
- Hi stan ende versuchte onzochte
- Ende sprac : "Coninc, edel heere,
- Wreket mi dor hu selves eere
- Over Reynaerde, dat felle dier,
- Die mi mine scone lier
- Met ziere lust verliesen dede
- Ende daer toe mine hoeren mede
- Ende hevet mi ghemaect als ghi siet."
- Die coninc sprac : "Of ic dit niet
- Ne wreke, so moetic zijn verdoomt!"
- Ende hier na so hevet hi ghenoomt
- Alle die hoechste bi namen
- Ende ontboet datsi quamen
- Alle gader an sinen raet.
- Doe rieden si hoe dese daet
- Best werde gherecht tes conincs eere.
- Doe rieden die meeste heeren
- Dat menne twee waerven daghen soude,
- Reynaerde, of die coninc woude,
- Ende horen tale ende weder tale.
- Oec seiden si, si wilden wale
- Dat Tybeert, die cater, van desen
- Tote Reynaerde bode soude wesen.
- Al ware hi cranc, hi ware vroet.
- Dese raet dinct den coninc goet.
- DOe sprac die coninc : "Heere Tybeert,
- Gaet wech. Eer ghi weder keert,
- Besiet dat Reynaert met hu come.
- Dese heeren segghen some,
- Al es Reynaert andren dieren fel,
- Hi gheloevet hu so wel,
- Dat hi gherne doet huwen raet.
- Ne comt hi niet, hets hem quaet.
- Men salne drie waerven daghen
- Te lachtre alle sinen maghen.
- Gaet Tybeert, dit secht hem."
- "Ay heere," sprac Tybeert, "ic bem
- Een arem wicht, een cleene dier.
- Heere Brune, die staerc was ende fier,
- Ne conste Reynaert niet ghewinnen.
- In welker wijs salics beghinnen?"
- Doe sprac die coninc : "Heere Tybeert,
- Ghi zijt wijs ende wel gheleert,
- Al sidi niet groet. Nochtan,
- Hets menich die met luste can
- Dat werken ende met goeden rade,
- Dat hi met crachte niet ne dade.
- Gaet, doet sciere mijn ghebod."
- Tybeert sprac : "Nu helpe mi God,
- Dat het mi moete wel vergaen.
- Ic sal eene vaert bestaen
- Die mi doet zwaer in minen moet.
- God ghevere mi af al goet."
- NU moet Tybeert doen die vaert,
- Die zeere es drouve ende vervaert.
- Ende als hi up den wech quam,
- Sach hi van verren ende vernam
- Sente Martins voghel ende quam ghevloghen.
- Doe wart Tybeert vroe ende in hoghen
- Ende riep an Sente Martins voghel :
- "Nu vliech te miere rechter hant."
- Die voghel vloech daer hi vant
- Een haghe daer hi in wilde lijden
- Ende vloech Tybeert ter luchter zijden.
- Dit teekin ende dit ghemoet
- Dochte Tybeert niet wesen goet.
- Hadde hi ghesien den voghel lijden
- Scone ter rechter zijden,
- So waende hi hebben goet gheval.
- Nu was hi dies onthopet al.
- Nochtan maecte hi hem selven moet
- Ende gheliet hem, als menich doet,
- Bet dan hem te moede was.
- Dus liep hi henen sinen pas,
- Tes hi quam te Manpertus
- Ende vant Reynaerde in zijn huus
- Alleene staen, verweendelike.
- Tybeert sprac : "God, die rike,
- Moete hu goeden avont gheven.
- Die coninc dreecht hu an hu leven,
- Ne comdi niet te hove met mi."
- Reynaert sprac : "Tybeert, helet vry,
- Neve, ghi zijt mi willecome!
- God gheve hu eere ende vrome.
- Bi Gode, dat jan ik hu wale."
- Wat coste Reynaerde scone tale.
- Al seghet sine tonghe wale,
- Sine herte die es binnen fel!
- Dit wert Tybeerde ghetoghet wel
- Eer die lijne wert ghelesen
- Ten hende. Ende met desen
- Sprac Reynaert : "Neve, ic wille dat ghi
- Tavont herberghe hebt met mi
- Ende morghen willen wi metten daghe
- Te hove waert sonder saghe.
- In hebbe oec onder alle mine maghe
- Niement, Tybeert, daer ic mi nu
- Bet up verlate dan up hu.
- Hier was commen Bruun, de braet.
- Hi toechde mi so fel ghelaet
- Ende dochte mi so over staerc,
- Dat ic omme dusent maerc
- Den wech met hem niet hadde bestaen.
- Dat sal ic met hu, al sonder waen,
- Maerghin metter dagheraet."
- Tybeert sprac : "Hets beteren raet
- Ende het dinct mi beter ghedaen
- Dat wi nochtavont te hove gaen
- Dan wi tote morghin beiden.
- Die mane scijnet an der heiden
- Also claer alse die dach.
- Ic wane, niemen ne sach
- Beter tijt tote onser vaert."
- "Neen, lieve neve," sprac Reynaert,
- "Sulc mochte ons daer ghemoeten,
- Hi soude ons quedden ende groeten
- Die ons nemmermee dade goet,
- Quame hi snachts in ons ghemoet.
- Ghi moet herberghen tavont met mi."
- Tybeert sprac : "Wat souden wy
- Eten, Reynaert, of ic hier bleve?"
- "Daer omme zorghe ic, lieve neve.
- Hier es der spijsen quaden tijt.
- Ghi mocht heten, begheerdijt,
- Een stic van eere honich raten,
- Die bequamelic es utermaten.
- Wat sechdi, moochdi shonichs yet?"
- Tybeert sprac : "Mine roukes niet.
- Reynaert hebdi niet in huus?
- Gavedi mi eene vette muus,
- Daer mede lietic hu ghewaert."
- "Eene vette muus," sprac Reynaert,
- "Soete Tybeert, wat secht di?
- Hier woent noch een pape bi,
- Een scuere staet noch an sijn huus,
- Daer in es meneghe vette muus.
- Ic waense niet ghedroughe een waghen,
- So dicken hoere ic den pape claghen
- Dat sine dryven huten huuse."
- "Reynaert, zijn daer so vette muse?
- Verghave God, waer ic nu daer."
- "Tybeert," seit hi, "sechdi waer?
- Wildi muse?" "Of icse wille!
- Reynaert, doet dies een ghestille.
- Ic minne muse voer alle saken.
- Weetti niet dat muse smaken
- Bet dan eenich venisoen?
- Wildi minen wille doen
- Dat ghi mi leet daer si zijn,
- Daer mede mochti die hulde mijn
- Hebben, al haddi minen vadre
- Doot ende mijn gheslachte al gadre."
- REynaert sprac : "Neve, houddi hu spot?"
- "Neenic, Reynaert, also helpe mi God."
- "Weet God, Tybeert, wistic dat,
- Ghi soutter sijn nochtavont sat."
- "Sat, Reynaert? Dat ware vele."
- "Tybeert, dat sechdi thuwen spele."
- "In doe, Reynaert, bi miere wet.
- Haddic een muus ende waer so vet,
- In gaefse niet omme eenen busant."
- "Tybeert, gaet met mi te hant.
- Ic leede hu daer ter selver stat
- Daer icker hu sal maken zat,
- Eer ic nemmermeer van hu sceede."
- "Ja ic, Reynaert, up die gheleede
- Ghinghe ic met hu te Mompelier."
- "So gaen wi dan, wi sijn hier
- Al te langhe", sprac Reynaert.
- Doe so namen si up die vaert.
- Tybeert ende sijn oem Reynaert
- Ende liepen daer si loepen wilden
- Datsi nye toghel up hilden,
- Eer si quamen tes papen scuere,
- Die met eenen erdinen muere
- Al omme ende omme was beloken,
- Daer Reynaert in was te broken
- Des ander daghes daer te voren
- Doe die pape hadde verloren
- Eenen hane die hi hem nam.
- Hier omme was tornich ende gram
- Des papen sone Martinet
- Ende hadde voer dat gat gheset
- Een strec den vos mede te vane.
- Dus gherne wrake hi den hane.
- Dit wiste Reynaert, dat felle dier,
- Ende sprac : "Neve Tybeert, hier,
- Crupet in dit selve gat.
- Ne weset traghe no lat.
- Gaet al omme ende omme gripen.
- Hoert hoe die muse pipen!
- Keert weder huut als ghi zijt sat.
- Ic sal hier bliven voer dit gat
- Ende sal hu hier buten beiden.
- Wine moghen niet tavont sceiden.
- Morghin gaen wi te hove waert.
- Tybeert siet dat ghi niet en spaert.
- Gaet heten ende laet ons keeren
- Te miere herberghen met eeren.
- Mijn wijf sal ons wel ontfaen."
- "Willic te desen gate in gaen?
- Wat sechdi, Reynaert, eist hu raet?
- Die papen connen vele baraet,
- Ic besteecse arde noode."
- "O wy, Tybeert, twi sidi bloode?
- Wanen quam huwer herten desen wanc?"
- Tybeert scaemde hem ende spranc
- Daer hi vant groet ongherec,
- Want eer hijt wiste, was hem een strec
- Omme sinen hals arde vast.
- Dus hoende Reynaert sinen gast.
- Alse Tybeert gheware wart
- Des strecs, wart hi vervaert
- Ende spranc voert. Dat strec liep toe.
- Tybeert moeste roupen doe
- Ende wroughede hem selven dor den noot.
- Hi makede een gheroup so groot
- Met eenen jammerliken ghelate,
- Dat Reynaert hoerde up der strate,
- Buten, daer hi alleene stoet,
- Ende riep : "Vindise goet,
- Die muse, Tybeert, ende vet?
- Wiste nu dat Martinet,
- Dat ghi ter taflen satet
- Ende dit wiltbraet dus hatet,
- Dat ghi verteert in weet hoe,
- Hi sauder hu saeuse maken toe.
- So hovesch een cnape es Martinet!
- Tybeert, ghi singhet in lanc so bet.
- Pleecht men tes coninx hove des?
- Verghave God, die gheweldich es,
- Dat, Tybeert, daer met hu ware
- Ysingrijn, die mordenare,
- In sulker bliscap als ghi zijt!"
- Dus heeft Reynaert groot delijt
- Dor Tybeerts ongheval.
- Ende Tybeert stont ende ghal
- So lude dat Martinet ontspranc.
- Martinet riep : "Ha ha, God danc!
- Ter goeder tijt heeft nu ghestaen
- Mijn strec. Ic hebber met ghevaen
- Den hoenre dief, na minen wane.
- Nu toe, ghelden wi hem den hane!"
- MEt desen wart hi toten viere
- Ende ontstac eenen stroe wisch sciere
- Ende wecte moedre ende vadre
- Ende die kindre alle gadre
- Ende riep : "Nu toe, hi es ghevaen!"
- Doe mochtemen sien porren saen
- Alle die in dien huus waren.
- Selve die pape ne wilde niet sparen,
- Quam hute sinen bedde, moeder naect.
- Martinet hi was gheraect
- Tote Tybeert ende riep : "Hijs hier!"
- Die pape spranc an dat vier
- Ende ghegreep zijns wijfs rocke.
- Een offer keersse nam vrouwe Julocke
- Ende ontstacse metter haest.
- Die pape liep Tybeert naest
- Ende ghincken metten rocke slaen.
- Doe moeste Tybeert daer ontfaen
- Wel meneghen slach, al in een.
- Die pape stont, als hem wel sceen,
- Al naect ende slouch slach in slach
- Up Tybeert die voer hem lach.
- Daer ne spaerdene haer ne gheen.
- Martinet ghegreep eenen steen
- Ende warp Tybeert een hoghe huut.
- Die pape stont al bloeter huut
- Ende hief up eenen groeten slach.
- Alse Tybeert dat ghesach,
- Dat hi emmer sterven soude,
- Doe dedi een deel als die boude,
- Dat dien pape verghinc te scanden.
- Beede met claeuwen ende met tanden
- Dedi hem pant, alsoet wel scheen,
- Ende spranc dien pape tusschen die been
- In die burse al sonder naet,
- Daermen dien beyaert mede slaet.
- Dat dinc viel neder up den vloer.
- Die vrauwe was zeerich ende zwoer,
- Bi der zielen van haren vader,
- Sine wilde wel om al gader
- Die offerande van eenen jare,
- Dat niet den pape ghevallen ware
- Dit vernoy ende dese scame.
- So sprac : "Int sleets duvels name
- Moete dit strec sijn gheset.
- Siet, lieve neve Martinet :
- Dit was van huwes vader ghewande.
- Siet hier mijn scade ende mijn scande
- Emmermeer voert in allen stonden.
- Al ghenase hi van der wonden,
- Hi blivet den soeten spele mat."
- Reynaert stont noch doe voer tgat.
- DOe hi dese tale hoerde,
- Hi louch dat hem bachten scorde
- Ende hem crakede die taverne.
- Doe sprac hi te sinen scherne :
- "Swijghet, Julocke, soete vrouwe,
- Ende laet zijncken desen rauwe
- Ende laet bliven huwen toren!
- Wattan, al hevet hu heere verloren
- Eenen van den clippelen zinen,
- Al te min so sal hi pinen!
- Laet bliven dese tale achtre!
- Gheneset de pape, en es gheen lachtre
- Dat hi ludet met eere clocken!"
- Dus troeste Reynaert vrauwe Ju Locken,
- Die haer arde zeere mesliet.
- Die pape mochte langher niet
- Ghestaen; hi viel in ommacht.
- Doe hiefsene up met haerre cracht
- Ende drouchene recht te bedde waert.
- Hier binnen keerde Reynaert
- Alleene ter herberghen waert
- Ende liet Tybeert zeere vervaert
- Ende in zorghen van der doot.
- Al was Tybeerts zorghe groet,
- Doe hise alle onledich sach
- Over dien pape die daer lach
- Ghewont, doe ghinc hi hem pinen
- So dat hi metten tanden zine
- Die pese midden beet ontwee.
- Doe ne wildi letten nemmee
- Ende spranc weder hute ten gate
- Ende dede hem up die rechte strate
- Die tes conincx waert ghelach.
- Eer hi daer quam so waest dach
- Ende die zonne begonste rijsen.
- In eens arems ziecs wijsen
- Quam Tybeert in thof gheronnen,
- Die tes papen hadde ghewonnen
- Dat hi langhe claghen mach.
- Alse die coninc dit versach,
- Dat hi hadde dat hoeghe verloren,
- Doe mochtemen vreeselike horen
- Den coninc dreeghen den dief Reynaert.
- Die coninc doe niet langher ne spaert,
- Hine riep sine baroene te rade
- Ende vraechde wat hi best dade
- Jeghen Reynaerts overdaet.
- Doe wart ghindre menich raet
- Hoemen Reynaert ter redenen brochte,
- Die dese overdaet wrochte.
- DOe sprac Grimbeert die das,
- Die Reynaerts broeder sone was :
- "Ghi heeren, ghi hebt meneghen raet.
- Al ware mijn oem noch also quaet,
- Salmen vry recht voert draghen :
- Men salne drie waerven daghen,
- Alsomen doet eenen vryen man.
- Ende en comt hi niet dan,
- So es hi sculdich alre dinc
- Daer hi af voer den coninc
- Van desen heeren es beclaghet."
- "Wie wildi, Grimbeert, dattene daghet?"
- Sprac de coninc, "Wie es hier
- Die sijn hoeghe ofte sijn lier
- Wille setten in avontueren
- Omme eene felle creatuere?
- Ic wane hier niemene en es so zot."
- Grimbeert sprac : "So helpe mi God.
- Siet mi hier, ic bem so coene
- Dat ic wel dar bestaen te doene
- Dese bodscap, ghebiedijt."
- "Grimbeert, gaet wech, ende zijt
- Vroet ende wacht hu jeghen mesval."
- Grimbert sprac : "Coninc, heere, ic sal."
- DUs gaet Grimbeert te Manpertuus.
- Als hire quam, vant hi in huus
- Sinen oem ende vrauwe Ermelijnen,
- Die bi haren welpekijnen
- Laghen in die haghedochte.
- Ende ten eersten dat Grimbeert mochte,
- Groette hi sinen oem ende ziere moyen.
- Hi sprac : "En sal hu niet vernoyen
- Des onrechts daer ghi in zijt?
- Dincket hu noch niet wesen tijt
- Dat ghi trect, oem Reynaert,
- Tote des conincs hove waert,
- Daer ghi wel zeere zijt beclaghet?
- Ghi zijt III waerven ghedaghet.
- Vermerrendi maerghin den dach,
- So zorghic dat hu ne mach
- Negheene ghenade nie ghescien.
- Ghi sult in den derden daghe sien
- Huwen casteel bestormen, Manpertuus.
- Ghi sult gherecht sien voer hu huus
- Eene galghe ofte een rat.
- Over waer segghic hu dat :
- Beede hu kindre ende hu wijf
- Sullen verliesen haer lijf
- Lachterlike, al sonder waen.
- Ghine moghet selve niet ontgaen.
- Daer omme es hu de beste raet,
- Dat ghi met mi te hove gaet.
- Hets messelic hoet ghevallen mach...
- Hu es dicken up eenen dach
- Vremder avontueren ghevallen,
- Dan ghi noch - qijite van hem allen -
- Met des conincx orlove
- Maerghin sciet huten hove."
- REynaert seide : "Ghi secht waer.
- Nochtan, Grimbeert, comme ic daer,
- Onder des conincs ghesinde,
- Dat ic binnen den hove vinde,
- Es up mi verbolghen al.
- Quame ic danen, het ware gheval.
- Nochtan dinct mi beter wesen
- - Ghenese of ic mach ghenesen -
- Dat ic met hu te hove vare
- Dan het al verloren ware :
- Casteel, kindre ende wijf
- Ende daer toe mijns selves lijf.
- In mach den coninc niet ontgaen.
- Alse ghi wilt, so willic gaen.
- Hoert," seit hi, "vrauwe Hermelijne,
- Ic bevele hu die kindre mine,
- Dat ghire wale pleghet nu.
- Voer alle dandre bevelic hu
- Minen zone Reynaerdine.
- Hem staen wel de gaerdeline
- In zine muulkine over al.
- Ic hope dat hi mi slachten sal.
- Hier es Rollel, ende scone dief,
- Die hebbic nochtan harde lief,
- Ja, als yement sine kindre doet.
- Al eist dat ic nu van hier moet,
- Ic salt mi nemen arde na
- Up dat ic mach, dat ic ontga.
- Grimbeert, neve, God moet hu lonen."
- Met hoofschen woorden ende met sconen
- Nam Reynaert an de sine orlof
- Ende ruumde sijns selves hof.
- Ay, hoe drouve bleef vrauwe Hermeline
- Ende hare cleene welpekine.
- DOe Reynaert sciet huut Manpertuus
- Ende hi hof liet ende huus
- Aldus omberaden staen.
- Nu hoert wat Reynaert heeft ghedaen
- Teerst dat hi quam an der heyden.
- Hi sprac te Grimbeerte ende zeide :
- "Grimbert, scone, wel soete neve,
- Van zorghen suchtic ende beve.
- Lieve neve, ic wille gaen
- - Nu hoert mine redene saen -
- Te biechten hier te di :
- Hier nes ander pape bi.
- Hebbic mine biechte ghedaen,
- Hoe so die saken sijn vergaen,
- Mine ziele sal te claerre wesen."
- Grimbeert andwoerde na desen :
- "Oem, wildi te biechten gaen,
- So moetti dan verloven saen
- Alle diefte ende allen roef,
- Of en diet hu niet een loef."
- "Dat weetic wel," sprac Reynaert,
- "Grimbeert, nu hoert haer waert
- Ende vandet mi geraden.
- Siet, ic comme hu te ghenaden
- Van alle gader minen mesdaden.
- Nu hoert, Grimbeert, ende verstaet :
- Confiteor pater, mater,
- Dat ic den otter ende den cater
- Ende alle diere hebbe mesdaen.
- Daer af willic mi in biechten dwaen."
- Grimbeert sprac : "Oem, walschedi?
- Of ghi yet wilt, spreect jeghen mi
- In Dietsche, dat ict mach verstaen."
- Doe sprac Reynaert : "Ic hebbe mesdaen
- Jeghen alle diere die leven.
- Bidt gode dat hijt mi moete vergheven.
- Ic dede minen oem Brune
- Al bloedich maken sine crune.
- Tybeert dede ic muse vaen
- Daer ickene zeere dede slaen
- Tes papen huus, daer hi spranc int net.
- Ic hebbe ghedaen groet ongherec
- Canticleer ende sine kindre,
- Waren si meerre ofte mindre,
- Dicken makedicse los.
- Dor recht beclaghet hi den vos.
- Die coninc en es mi oec niet ontgaen.
- Ic hebbe hem toren oec ghedaen
- Ende mesprijs der coninghinne,
- Datsi spade sullen verwinnen
- Also vele eeren van mi.
- Oec hebbic, dat segghic di,
- Grimbeert, mee liede bedroghen
- Dan ic di soude ghesegghen moghen.
- Ende Ysengrijn, dat verstaet,
- Hietic oem dor baraet.
- Ic maectene moonc ter Elmaren,
- Daer wi beede begheven waren.
- Dat wart hem al te zeere te pinen.
- Ic dede hem an die clocke lijnen
- Binden beede sine voete.
- Dat luden wart hem doe so soete
- Dat hijt emmer wilde leeren.
- Dat verghinc hem tonneeren,
- Want hi luudde so utermaten,
- Dat alle die ghinghen bider straten
- Ende waren binnen der Elmare,
- Waenden dat die duvel ware
- Ende liepen daer si luden hoerden.
- Eer hi doe conste in corten woerden
- Ghespreken : 'Ic wille mi begheven',
- Hadsi hem na ghenomen tleven.
- Sint dedic hem crune gheven.
- Hem maechs ghedincken al zijn leven,
- Dat weetic wel over waer.
- Ic dede hem af bernen dat haer,
- So dat hem die zwaerde cramp.
- Sint dedic hem meerren scamp
- Up thijs daer icken leerde visschen,
- Daer hi mi niet conste ontwisschen.
- Hi ontfincker meneghen slach.
- Sint leeddickene up eenen dach
- Tote des papen van Vimbloys.
- In al dat lant van Vermendoys,
- So en woende gheen pape riker.
- Die selve pape hadde eenen spijker,
- Daer menich vet bake in lach.
- Des haddic dicken goet ghelach.
- Onder dien spijker haddic een gat
- Verholenlike ghemaect. In dat,
- Daer dedic Ysingrijn in crupen.
- Daer vant hi rentvleesch in cupen
- Ende baken hanghende vele.
- Des vleesch dedi dor sine kele
- So vele gheliden utermaten.
- Als hi weder huten gate
- Waende keeren huter noet,
- Hem was dien leeden buuc so groet,
- Dat hi beclaghede zijn ghewin.
- Daer hi was commen ongherich in,
- Ne condi niet commen huut.
- Ic liep, ic maecte groet gheluut
- Int dorp ende maecte groet gherochte.
- Nu hoert wat ic daer toe brochte :
- Ic liep aldaer die pape zat
- Te ziere taflen ende hat.
- DIe pape hadde eenen cappoen,
- Dat was dat alre beste hoen
- Dat men in al dat lant vant.
- Hi was ghewent al toter hant.
- Dien prandic in minen mont
- Voer die tafle daer hi stont,
- Al daert die pape toe sach.
- Doe riep die pape : 'Nu vant, slach!
- Helpe! Wie sach dit wonder nye!
- Die vos comt daer ic toe zye
- Ende roeft mi in mijns huus.
- So helpe mi Sancta Spiritus.
- Te wers hem, dat hire quam!'
- Dat tafel mes hi up nam
- Ende stac de tafle datso vloech
- Verre boven mi arde hoech
- In midden waerde up den vloer.
- Hi vloucte zeere ende zwoer
- Ende hi riep lude : 'Slach ende va!'
- Ende ic voeren ende hi na.
- Sijn tafel mes haddi verheven
- Ende brochte mi ghedreven
- Up Ysingrijn daer hi stont.
- Ic hadde dat hoen in minen mont,
- Dat arde groet was ende zwaer.
- Datso moestic laten daer,
- Waest mi leet ofte lief.
- Doe riep die pape : 'Ay heere dief,
- Ghi moet den roef hier laten!'
- Hi riep ende ic ghinc miere straten
- Danen, daer ic wesen woude.
- Alse die pape up heffen soude
- Dat hoen, sach hi Ysingrine.
- Doe naecte hem eene grote pine.
- HI warpene int hoeghe metten messe.
- Den pape volchden si zesse,
- Die alle met groeten staven quamen.
- Ende als si Ysingrijn vernamen,
- Doe maecten si een groet gheluut
- Ende die ghebuere quamen huut
- Ende maecten grote niemare
- Manlic andren, dat daer ware
- In spapen spijker een wulf ghevaen,
- Die hem selven hadde ghevaen
- Bi den buke in dat gat.
- Als die ghebuere ghevreescheden dat,
- Liepen si dat wonder bescauwen.
- Aldaer wart Ysingrijn te blauwen,
- So dat hem ghinc al huten spele,
- Want hi ontfincker arde vele
- Groete slaghe ende groete worpe.
- Dus quamen die kindre van den dorpe
- Ende verbonden hem die hoghen.
- Het stont hem so, hi moest ghedoghen.
- So zeere slouch si ende staken,
- Dat sine huten gate traken.
- Doe ghedoghedi vele onghevals,
- Ende bonden hem an sinen hals
- Eenen steen ende lietene gaen
- Ende lietene diene honden saen,
- Diene ghinghen bassen ende jaghen.
- Oec diende men hem met groten slaghen
- So langhe dat hi ghelove was.
- Doe viel hi neder up dat gras
- Of hi ware al steen doot.
- Doe was dier kindre bliscap groot.
- Ghindre was groete niemare.
- Si namene ende leidene up eene bare
- Ende droughene met groten ghehuke
- Over steene ende over struke.
- BUten dien dorpe in eene gracht
- Bleef hi ligghende al dien nacht.
- Inne weet hoe hi danen voer.
- Sint verwervic dat hi mi zwoer
- Sine hulde een jaer al omtrent.
- Dat dedi up sulc convent
- Dat icken soude maken hoenre sat.
- Doe leeddickene in eene stat
- Daer ic hem dede te verstane,
- Dat twee hinnen ende eenen hane
- In een groet huus an eere straten
- Up eenen aenbalke saten,
- Recht teere valdore bi.
- Daer dedic Ysingrijn bi mi
- Up dat huus clemmen boven.
- Ic seide, ic wilde hem gheloven,
- Wildi crupen in die valdore,
- Dat hire soude vinden vore
- Van vetten hoenren sijn ghevouch.
- Ter valdore ghinc hi ende louch
- Ende croep daer in met vare
- Ende began tasten haren thare.
- Hi taste ende als hi niet en vant,
- Sprac hi : 'Neve, hets hier bewant
- Te zorghen, ic ne vinder niet.'
- Ic sprac : 'Oem, wats hu ghesciet?
- Cruupter een lettel bet in.
- Men moet wel pijnen om ghewin.
- Ic hebse wech, diere saten voren.'
- Dus so liet hi hem verdoren,
- Dat hi die hoenre te verre sochte.
- Ic sach dat icken hoenen mochte
- Ende hoendene so, dat hi voer
- Van daer boven up den vloer
- Ende gaf eenen groeten val,
- Datsi ontspronghen over al
- Die in dien huse sliepen.
- Die bi den viere laghen, si riepen,
- Daer ware in huus sine wisten wat
- Ghevallen voer dat vyuer gat.
- Si worden up ende ontstaken lecht.
- Doe sine daer saghen echt,
- Wart hi ghewont toter doot.
- Ic hebben brocht in menegher noot,
- Meer dan ic ghesegghen mochte.
- Nochtan, al dat ic nye ghewrochte
- Jeghen hem, sone roucke ic niet
- So zeere, als dat ic verriet
- Vrauwe Yswenden, sijn scone wijf,
- Die hi liever hadde dan sijns selfs lijf.
- God, die moet mi vergheven.
- Haer dedic dat mi liever ware bleven
- Te doene dant es ghedaen."
- Grimbeert sprac : "Of ghi wilt gaen
- Claerliken te biechten tote mi
- Ende zijn van huwen zonden vry,
- So suldi spreken ombedect.
- In weet waer waert ghi dit trect."
- "Ic hebbe jeghen sijn wijf mesdaen."
- "Oem, dat en can ic niet verstaen
- Waer ghi dese tale keert."
- Reynaert sprac : "Neve Grimbeert,
- Ware dat hoofschede groot
- Of ic hadde gheseit al bloot :
- Ic hebbe gheslapen bi miere moyen?
- Ghi zijt mijn maech, hu souts vernoyen
- Seidic eeneghe dorperheit.
- Grimbeert, nu hebbic hu gheseit
- Al dat mi mach ghedincken nu.
- Gheeft mi aflaet, dat biddic hu,
- Ende settet mi dat hu dinct goet."
- Grimbeert was wijs ende vroet
- Ende brac een rijs van eere haghe
- Ende gaffer mede XL slaghe
- Over alle sine mesdaden.
- Daer na, in gherechten raden,
- Riet hi hem goet te wesene
- Ende te wakene ende te lesene
- Ende te vastene ende te vierne
- Ende te weghe waert te stierne
- Alle die hi buten weghe saghe,
- Ende hi voert alle sine daghe
- Behendelike soude gheneeren.
- Hier na so dedi hem verzweeren
- Beede roven ende stelen.
- Nu moet hi siere sielen pleghen,
- Reynaert, bi Grimbeerts rade,
- Ende ghinc te hove up ghenade.
- NU es die biechte ghedaen.
- Die heeren hebben den wech bestaen
- Tote des conincs hove waert.
- Nu was buter rechter vaert
- Dien si te gane hadden begonnen,
- Een pryoreit van zwerten nonnen,
- Daer meneghe gans ende menich hoen,
- Meneghe hinne, menich cappoen
- Plaghen te weedene buten muere.
- Dit wiste die felle creatuere,
- Die onghetrauwe Reynaert,
- Ende sprac : "Te ghenen hove waert,
- So leghet onse rechte strate."
- Met dusdanen barate
- Leedde hi Grimbeert bi der scueren,
- Daer die hoenre buten muere
- Ghinghen weeden haren thare.
- Den hoenre wert Reynaert gheware.
- Sine oghen begonden omme te ghane.
- Buten den andren ghinc een hane
- Die arde vet was ende jonc.
- Daer na gaf Reynaert eenen spronc
- So dat dien hane die plumen stoven.
- Grimbeert sprac : "Oem, ghi dinct mi doven!
- Onsalich man, wat wildi doen?
- Wildi noch om een hoen
- In alle die groete zonden slaen
- Daer ghi te biechten af zijt ghegaen?
- Dat moet hu wel zeere rauwen!"
- Reynaert sprac : "Bi rechter trauwen,
- Ic hads vergheten, lieve neve.
- Bidt Gode dat hijt mi vergheve.
- Het ne ghesciet mi nemmermeer."
- Doe daden si eenen wederkeer
- Over eene smale brugghe.
- Hoe dicken sach Reynaert achter rugghe
- Weder daer die hoenre ghinghen.
- Hine conste hem niet bedwinghen,
- Hine moeste ziere zeden pleghen.
- Al haddemen hem thoeft af ghesleghen,
- Het ware ten hoenren waert ghevloghen
- Also verre alst hadde ghemoghen.
- Grimbeert sach dit ghelaet
- Ende seide : "Onreyne vraet,
- Dat hu dat hoghe so omme gaet."
- Reynaert andwoerde : "Ghi doet quaet
- Dat ghi mine herte so versmaet
- Ende mine bede dus verstorbeert.
- Laet mi doch lesen II pater noster
- Der hoenre zielen van den cloester
- Ende den gansen te ghenaden,
- Die ic dicken hebbe verraden,
- Dien desen heleghen nonnen
- Met miere lust af hebbe ghewonnen."
- Grimbeert balch, ne waer Reynaert
- Hadde emmer zine oghen achter waert.
- Tes si quamen ter rechter straten,
- Doe began hem drouve ghelaten
- Ende arde zeere beefde Reynaert.
- Daer keerde si te hove waert.
- Doe hi began den hove naken,
- Daer hi waende seere mesraken.
- DOe in sconinx hof was vernomen
- Dat Reynaert ware te hove comen
- Met Grimbeerde den das,
- Ic wane daer niemene ne was
- So arem no van so crancken maghen,
- Hine ghereedde hem up een claghen.
- Dit was al jeghen Reynaerde.
- Nochtan dedi als die onvervaerde,
- Hoe so hem te moede was.
- Ende hi sprac te Grimbeerte den das :
- "Leedet ons die hoechste strate."
- Reynaerd ghinc in dien ghelate
- Ende in also bouden ghebare
- Ghelijc of hi sconinx sone ware
- Ende hi niet en hadde mesdaen.
- Boudeliken ghinc hi staen
- Voer Nobele, dien coninc,
- Ende sprac : "God, die alle dinc
- Gheboet, hi gheve hu, coninc heere,
- Langhe bliscap ende eere.
- Ic groet hu, coninc, ende hebbe recht.
- En hadde nye coninc eenen knecht
- So ghetrauwe jeghen hem
- Als ic oyt was ende bem.
- Dat es dicken worden anschijn.
- Nochtan, die sulke die hier zijn,
- Soude mi nochtan gherne roven
- Huwer hulden, wilde ghi hem gheloven.
- Maer neen, ghi niet. God moete hu lonen!
- Het ne betaemt niet der cronen,
- Datsi den scalken ende den fellen
- Te lichte gheloven datsi vertellen.
- Nochtan willics Gode claghen
- Dier es te vele in onsen daghen
- Der scalke die wroughen connen,
- Die niet ter rechter hant hebben ghewonnen
- Over al in rike hove.
- Dien salmen niet gheloven.
- Die scalcheit es hem binnen gheboren,
- Datsi den goeden lieden doen toren.
- Dat wreke God up haer leven
- Ende moete hem eewelike gheven
- Al sulken loen als si zijn waert."
- Die coninc sprac : "O wy, Reynaert!
- O wy, Reynaert, onreyne quaet,
- Wat condi al scone ghelaet!
- Dat en can hu niet ghehelpen een caf.
- Nu comt huwes smeekens af.
- In werde bi smeekene niet hu vrient.
- Hets waer, ghi sout mi hebben ghedient
- Van eere saken in den woude,
- Daer ghi qualic in hebt ghehouden
- Die eede die ic hadde ghezworen."
- "O wy, wat hebbic al verloren!"
- Sprac Canticleer, die daer stont.
- Die coninc sprac : "Hout huwen mont,
- Heere Canticleer, nu laet mi spreken,
- Laet mi antwoerden sinen treken.
- AY, heere dief, Reynaert,
- Dat ghi mi lief hebt ende waert,
- Dat hebdi sonder huwe pine
- Mine boden laten anschine :
- Arem man Tybeert, heere Brune,
- Die noch bloedich es zijn crune.
- Ic ne sal hu niet scelden;
- Ic waent hu kele sal ontghelden
- Noch heden al up eene wijle."
- "Nomine Patrum, Christum filye,"
- Sprac Reynaert, "of mijn heere Brune
- Noch al bloedich es die crune,
- Was hi te blauwen of versproken,
- Waer hi goet hi ware ghewroken
- Eer hi noint vloe int water.
- Bander zijde, Tybeert die cater,
- Dien ic herberghede ende ontfinc,
- Of hi hute om stelen ghinc
- Tes papen sonder minen raet
- Ende hem die pape dede quaet,
- Bi Gode, soudic dat ontghelden?
- So mochtic mijn gheluc wel scelden!
- Voert," sprac Reynaert, "coninc, lyoen,
- Wien twifelt des, ghine moghet doen
- Dat ghi ghebiet over mi?
- Hoe groot mine saken zi,
- Ghi moghet mi vromen ende scaden.
- Wildi mi zieden ofte braden
- Ofte hanghen ofte blenden,
- Ic ne mach hu niet ontwenden.
- Alle diere zijn in hu bedwanc.
- Ghi zijt groet ende ic bem cranc.
- Mine hulp es cleene ende dhuwe groet.
- Bi Gode, al slouchdi mi doot,
- Dat ware eene crancke wrake
- Recht in dese selve sprake."
- DOe spranc up Belin de ram
- Ende sine hye, die met hem quam;
- Dat was : dame Ha Wy.
- Belin sprac : "Ga wy
- Alle voert met onser claghen."
- Bruun spranc up met sinen maghen
- Ende Tybeert, die felle,
- Ende Ysingrijn sijn gheselle,
- Forcondet dat everzwijn
- Ende die raven Tyocelijn,
- Pancer die bever, och Bruneel
- Dat water var, dat butseel,
- Ende dat een coren heere Rosseel,
- Die weline, die vrauwe Fine,
- Cantecleer ende die kindre zine
- Makeden groten vederslach,
- Dat foret Cleene Bejach
- Liepen alle in dese scare.
- Alle dese ghinghen openbare
- Voer haren heere den coninc staen
- Ende daden Reynaerde vaen.
- NU ghinct ghindre up een playdieren.
- Nye hoerde man van dieren
- So scone tale als nu es hier
- Tusschen Reynaerde ende dandre dier
- Voert bringhen, diemen brochte daer.
- Het ware mi pijnlic ende zwaer,
- Daer omme corte ic hu de woort.
- Die beste redenen ghinghen daer voort.
- Die claghen die de dieren ontbonden,
- Proufden si met goeden orconden
- Als si sculdich waren te doene.
- Die coninc dreef die hoeghe baroene
- Te vonnesse van Reynaerts saken.
- Doe wijsden si datmen soude maken
- Eene galghe, sterc ende vast,
- Ende men Reynaerde, den fellen gast,
- Daer an hinghe bi ziere kelen.
- Nu gaet Reynaerde al huten spele.
- DOe Reynaert verordeelt was,
- Orlof nam Grimbeert die das
- Met Reynaerts naeste maghen :
- Sine consten niet verdraghen,
- No sine consten niet ghedoghen,
- Datmen Reynaerde voer haren oghen
- Soude hanghen alse eenen dief.
- Nochtan waest hem somen lief.
- Die coninc, hi was arde vroet,
- Doe hi mercte ende verstoet
- Datso menich jonghelinc
- Met Grimbeerte huten hove ghinc,
- Die Reynaerde na bestoet.
- Doe peinsdi in sinen moet :
- "Hier mach in loepen andren raet.
- Al es Reynaert selve quaet,
- Hi hevet meneghen goeden maech."
- Doe sprac hi : "Twi sidi traech,
- Ysingrijn ende heere Bruun?
- Reynaerde es cont menich tuun
- Ende hets den avonde bi.
- Hier es Reynaert; ontsprinct hi,
- Comt hi III voete huter noot,
- Sinen lust die es so groot
- Ende hi weet so meneghen keer,
- Hine wert ghevanghen tsjaermeer.
- Salmen hanghen, twine doetment dan?
- Eer men nu ghereeden can
- Eene galghe, so eist nacht."
- Ysingrijn was wel bedacht
- Ende sprac : "Hier es een galghe bi."
- Ende mettien woerde versuchte hi.
- DOe sprac die cater, heere Tybeert :
- "Heere Ysingrijn, hu es verzeert
- Hu herte, in wanconst hu niet.
- Nochtan, Reynaert, diet al beriet,
- Ende selve mede ghinc
- Daermen huwe twee broeders hinc :
- Rumen ende Wijde Lancken.
- Hets tijt, wildijs hem dancken.
- Waerdi goet, het ware ghedaen,
- Hine ware noch niet onverdaen."
- Ysingrijn sprac tote Tybeert :
- "Wat ghi ons al gader leert.
- Ne ghebrake ons niet een strop,
- Langhe heden wist zijn crop
- Wat zijn achter hende mochte weghen."
- Reynaerd, die langhe hadde ghesweghen,
- Sprac : "Ghi heeren, cort mine pine.
- Tybeert heeft eene vaste lijne,
- Die hi bejaghede, an sine kele,
- Daer hi vernoys hadde vele
- Int huus daer hi den pape beet,
- Die voer hem stont al sonder cleet.
- Her Ysingrijn, nu maect hu voren
- Ende sidi nu daer toe vercoren,
- Ende ghi, Brune, dat ghi sult dooden
- Reynaert huwen neve, den fellen roden!"
- Doe so sprac die coninc saen :
- "Doet Tybeerte mede gaen.
- Hi mach clemmen, hi mach de lijne
- Up draghen sonder huwe pijne.
- Tybeert, gaet voren, ende maect ghereet.
- Dat ghi yet let, dats mi leet."
- Doe sprac Ysingrijn tote Brune :
- "So helpe mi de cloester crune
- Die boven up mijn hoeft staet.
- In hoerde nye so goeden raet
- Alse Reynaert selve ghevet hier.
- Hem langhet omme cloester bier.
- Nu gaen wi voeren ende bruwen hem."
- Bruun sprac : "Neve Tybeert, nem
- Die lijne. Du salt mede loepen.
- Reynaert, die salt nu becoepen
- Mijn scone liere ende dine hoghe.
- Ghawi ende hanghene so hoghe
- Dats lachter hebben al sine vrient."
- "Gha wi, hi heves wel verdient",
- Sprac Tybeert ende nam de lijne.
- Hine dede nye so lieve pine.
- NU waren die drie heeren ghereet.
- Dat was die wulf ende Tybeert
- Ende der Bruun, die hadde gheleert
- Honich stelen te zinen scaden.
- Ysingrijn was so beraden,
- Eer hi van den hove sciet,
- Hine wilde des laten niet,
- Hine vermaende nichten ende neven
- Ende alle die binnen den hove bleven,
- Beede ghebuere ende gaste,
- Datsi Reynaerde hilden vaste.
- Vrauwe Arsenden, zinen wive,
- Beval hi, bi haren live,
- Datso stonde bi Reynaerde
- Ende soene name bi den baerde
- Ende van hem niet ne sciede,
- No dor goet, no dor miede,
- No dor niet, no dor noet,
- No dor zorghe van der doot.
- REynaert andwoerde in corten woorden,
- Dat alle die daer waren horden :
- "Heere Ysingrijn, half ghenade!
- Al ware hu lief mijn grote scade
- Ende al brincdi mi in vernoye,
- Ic weet wel, soude mijn moye
- Te rechte ghedincken ouder daet,
- Sone dade mi nemmermeer quaet.
- Maer her Ysingrijn, soete oem,
- Ghi neemt huwes neven crancken goem.
- Ende heere Brune, ende heere Tybeert,
- Dat ghi mi dus hebt onneert!
- Ghi drie, ghi hebbet ghedaen al
- Datmen mi ontliven sal.
- Daer toe hebdi ghemaket,
- Datso wie die mi ghenaket,
- Sceldet mi dief of hevet leet.
- Daer omme moetti, God weet,
- Gheonneert werden alle drie,
- Ghine haest dat ghescie
- Al dat ghi begaert te doene.
- Mi es dat herte noch also coene,
- Ic dar wel sterven eene waerf.
- Ne wart mijn vader doe hi staerf,
- Van alle sinen zonden vry?
- Gaet, ghereet die galghe, of ghi
- Een twint mi langher niet ne spaert,
- Of varen moetti inderwaert
- Alle huwe voete ende huwe been!"
- Doe sprac Ysingrijn : "Ameen."
- "Amen," sprac Brune, "ende hinderwaert
- Moet hi varen die langher spaert."
- Tybeert sprac : "Nu haesten wy."
- Ende mettien woerde spronghen zi
- Ende liepen voert arde blide
- Ende pijnden hem ten strijde
- Te springhene over meneghen tuun,
- Ysingrijn ende heere Bruun.
- Tybeert volchde hem naer,
- Hem was die voet een lettel zwaer
- Van der lijnen die hi drouch.
- Nochtan was hi rasch ghenouch.
- Dat dede hem al die goede wille.
- Reynaert stont ende zweech al stille
- Ende sach sine viande loepen
- Die hem dat strec an waenden cnoepen.
- "Maer, het sal bliven," sprac Reynaert,
- Die staet ende scauwet daer waert,
- Ende si springhen ende si keeren.
- Hi peinsde : "Deus, wat joncheeren!
- Nu laetse springhen ende loepen.
- Levic, si sullent noch becoepen
- Hare overdaet ende hare scampye,
- Mine ghebreke Reynaerdye.
- Nochtanne zijn si mi
- Liever verre danne bi,
- DIe ghene die ic meest ontsach.
- Nu willic prouven dat ic mach
- Te hove bringhen een baraet
- Dat ic voer de dagheraet
- In groter zorghen vant te nacht.
- Hevet mine lust sulke cracht
- Alsic noch hope datso doet,
- Al es hi lustich ende vroet,
- Ic wane den coninc noch verdoren."
- Die coninc dede blasen eenen horen
- Ende hiet Reynaerde huut waert leeden.
- Reynaert sprac : "Laet teerst ghereeden
- Die galghe daer ic an hanghen sal,
- Ende daer binnen so salic al
- Den volcke mine biechte conden
- In verlanessen van minen zonden.
- Hets beter dat al tfolc verstaet
- Mine diefte ende mine ondaet,
- Dan si namaels eeneghen man
- Mine overdaet teghen an."
- DIe coninc sprac : "Nu segghet dan!"
- Reynaert stont als een drouve man
- Ende sach al omme haren thare.
- Daer so sprac hi al openbare :
- "Helpe," seit hi, "Dominus!
- Nu en es hier niemen in dit huus,
- No vrient no viant, ic ne bem
- Een deel mesdadich jeghen hem.
- Nochtan horet alle, ghi heeren.
- Laet wijsen ende leeren
- Hoe ic, Reynaert, aermijnc,
- Eerst an die boesheit vinc.
- In allen tijden spade ende vroe,
- Wasic een hovesch kint noch doe.
- Doemen mi spaende van der mannen,
- Ghinc ic spelen metten lammen
- Dor te hoerne dat ghebleet,
- So dat ic een verbeet.
- Ten eersten lapedic dat bloet :
- Het smaecte so wel, het was so goet,
- Dat ic dat vleesch mede ontgan.
- Daer leerdic leckernie an,
- So vele, dat ic ghinc ten gheeten
- Int wout daer icse hoerde bleeten.
- Daer verbeetic hoekine twee.
- So dedic des derdes daghes mee
- Ende ic wart bouder ende coene
- Ende verbeet haenden ende hoene
- Ende gansen daer icse vant.
- Doe mi bloedich wert mijn tant,
- Was ic so fel ende so wreet,
- Dat ic zuver up verbeet
- Al dat ic vant ende wat mi dochte
- Dat mi bequam ende dat ic vermochte.
- Daer na quam ic ende Ysingrine
- Te wintre in eenen couden rijme
- Bi Besele onder eenen boem.
- Hi rekende dat hi ware mijn oem
- Ende began eene sibbe tellen.
- Al daer worden wi ghesellen.
- Dat mach mi te rechte rauwen!
- Daer gheloofden wi bi trauwen
- Recht gheselscap manlic andren.
- Doe begonsten wi te gader wandelen.
- Hi stal tgroete ende ic dat cleene.
- Dat wi bejaechden, wert ghemeene.
- Ende als wi deelen souden doe,
- Ic was in hueghen ende vroe,
- Mochtic mijn deel hebben half.
- Alse Ysingrijn bejaghede een calf
- Of eenen weder of eenen ram,
- So grongierdi ende maecte hem gram
- Ende toechde mi een ghelaet
- Datso zuer was ende so quaet,
- Dat hi mi daer met van hem verdreef
- Ende hem mijn deel al gader bleef.
- Nochtan hachtic niet van dien.
- So menich waerven hebbic versien,
- Alse wi een groete proye lagheden
- Die ic ende mijn oem bejagheden,
- Eenen osse of eenen bake,
- Doe ghinc hi sitten met ghemake
- Met sinen wive vrauwe Harsenden
- Ende met sinen VII kindren.
- Sone mochtic cume deene hebben
- Van den alre mintsten rebben
- Die sine kindre hadden ghecnaghet.
- Dus nauwe hebbic mi bejaghet.
- Nochtan, dat was mi lettel noot,
- Ne waer dat mijn zin so groot
- Die lieve drouch te minen oem,
- Die mijns nemet crancken goem.
- Ic hadde ghewonnen wel tetene,
- Coninc, dit doe ic hu te wetene :
- Ic hebbe noch selver ende gout
- Dat al es in mier ghewout
- So vele, dat cume een waghen
- Te VII waerven soude ghedraghen!"
- ALse die coninc dit verhoerde,
- Gaf hi Reynaerde felle andwoerde :
- "Reynaert, wanen quam hu die scat?"
- Reynaert andwoerde : "Ic segghu dat,
- Wijldijt weten also ict weet,
- No dor lief no dor leet
- Sone salt danne bliven verholen.
- Coninc, dien scat was bestolen.
- Ne waer hi oec ghestolen niet,
- Daer ware die moert bi ghesciet
- An hu lijf, in rechter trauwen,
- Dat alle huwen vrienden mochte rauwen."
- Die coninghinne wart vervaert
- Ende sprac : "O wy, lieve Reynaert,
- O wy, Reynaert, o wy, o wy,
- O wy, Reynaert, wat sechdi?
- Ic mane hu bi der selver vaert,
- Dat ghi mi ons secht, Reynaert,
- Die hu ziele varen sal,
- Dat ghi ons secht de waerheit al
- Openbare ende brinct voort
- Of ghi weet van eenegher moort
- Of eenen mordeliken raet
- Die jeghen minen heere gaet.
- Dat laet hier openbare horen."
- Nu hoert hoe Reynaert sal verdoren
- Den coninc entie coninghinne
- Ende hi bewerven sal met zinne
- Des coninx vrienscap ende sine hulde
- Ende hi, buten haerre sculde,
- Brune ende Ysingrijn beede
- Up hief in groter onghereede
- Ende in veeten ende in ongheval
- Jeghen den coninc bringhen sal.
- Die heeren, die nu waren so fier
- Datsi Reynaerde waenden bier
- Te sinen lachtre hebben ghebrauwen,
- Ic wane wel, in rechter trauwen,
- Dat hi sal weder mede blanden
- Dien si sullen drincken met scanden.
- IN eenen ghelate met drouven zinne
- Sprac Reynaert : "Edele coninghinne,
- Al haddi mi nu niet ghemaent,
- Ic bem een die sterven waent.
- In laet niet ligghen up mijn ziele
- Ende waert so dat mi gheviele,
- Mi stonder omme in de helle te sine
- Daer die torment es entie pine!
- In dien dat die coninc milde
- Een ghestille maken wilde,
- Ic soude segghen met ghenaden
- Hoe jammerlike hi was verraden
- Te mordene van zinen lieden.
- Nochtan, diet alre meest berieden,
- Sijn som van minen liefsten maghen,
- Die ic noede soude bedraghen,
- Ne daet die zorghe van der hellen,
- Daermen seit dat si in quellen
- Die hier sterven ende moort
- Weten, sine bringhense voort."
- Dien coninc wart die herte zwaer
- Ende sprac : "Reynaerd, sechstu mi waer?"
- "Waer?" sprac Reynaert, "vraechdi mi des?
- Jane, weet ghi wel hoet met mi es?
- Ne bewaent niet, edel coninc,
- Al bem ic een aermijnc,
- Hoe mochtic sulke moert ghetemen?
- Waendi dat ic wille nemen
- Eeene loghene up mine langhe vaert?
- Entrauwen, neen ic!" sprac Reynaert.
- Bi der coninghinnen rade,
- Die zeere ontsach des sconinx scade,
- Gheboet die coninc openbare,
- Dat daer niemen so coene en ware
- Dat hi een wordekijn yet sprake
- Tote dien dat Reynaert met ghemake
- Hadde vulseit al sinen wille.
- Doe zweghen si alle gader stille.
- Die coninc hiet Reynaerde spreken.
- Reynaert was van fellen treken,
- Hem dochte scone zijn gheval.
- Hi sprac : "Nu zwighet over al,
- Na dien dat es den coninc lief!
- Ic sal hu lesen sonder brief
- Die verraderen openbare,
- So dat ic niemene en spare
- Dien ic te wroughene sculdich bem.
- Dies lachter hevet, scaems hem."
- NU verneemt alle gader
- Hoe Reynaerd sinen erdschen vader
- Met verradenessen sal bedrieghen,
- Ende eenen van sinen liefsten maghen lieghen,
- Dat was Grimberte den das,
- Die hem hout van herten was.
- Dat dede Reynaert omme dat,
- Dat hi wilde datmen te bat
- Sinen woerden gheloeven soude
- Van sinen vianden, of hi woude
- Die verranesse tyen an.
- Nu hoert hoe hi dies began!
- Reynaert sprac : "Wilen teer stonden
- Hadde mine heere mijn vader vonden
- Des coninx heymeliken scat
- In eene verholnen stat.
- Die mijn vader hadde vonden
- Den scat, wart hi in corten stonden
- So overdadich ende so fier,
- Dat hi veronweerde alle dier
- Die sine ghenote te voren waren.
- Hi dede Tyberte den kater varen
- In Arttinen, dat wilde lant,
- Al daer hi Brunen den beere vant.
- Hi ontboet Brune grote Gods houde
- Ende hi in Vlaendren commen soude
- Ende hi coninc wilde wesen.
- Bruun wart vro van desen :
- Hi hadt meneghen dach begaert.
- Daer maecte hi hem te Vlaendren waert
- Ende quam in Waes, int soete lant,
- Daer hi minen vader vant.
- Mijn vader ontboet Grimbeerte den wysen
- Ende Ysingrijn den grijsen,
- Tybeert die kater was die vijfste,
- Ende quamen teenen dorpe, hiet Hijfte.
- Tusschen Hijfte ende Ghend
- Hilden si haer paerlement
- In eere belokenre nacht.
- Daer quamen si bi sduvels cracht
- Ende bi sduvels ghewelt
- Ende zwoeren daer an twoeste velt
- Alle vive des coninx doot.
- Nu hoert wonder alle groot!
- Watsi noch over een draghen :
- Wilde yement van sconincx maghen
- Dat weder segghen, mijn vader soude
- Met sinen selvere, met zinen goude
- So den ghenen steken achtre,
- Dat sijs souden hebben lachtre.
- Dit weetic ende segghe hu hoe.
- EEns morghins, arde vroe,
- Gheviel dat mijn neve die das
- Van wine een lettel droncken was
- Ende lyet in verholnen rade minen
- Wive, miere vrauwen Hermelinen,
- Ende al van pointe te pointe seide
- Daer si liepen an die heyde.
- Mijn wijf es eene vremde vrouwe
- Ende gaf Grimberte hare trauwe
- Dat verholen bliven soude.
- Ten eersten datso quam ten woude
- Daer ic was ende so mi vant,
- So telde zoet mi te hant,
- Ne waer het was al stillekine.
- Oec seide zoet bi sulken lijcteekine,
- Dat ict kende so waer,
- Dat mi alle mine haer
- Up waert stonden van groten vare.
- Mine herte wart mi openbare
- Also caut als een hijs.
- Dies zijt seker ende wijs!
- Die pude wijlen waren vry
- Ende oec so beclaechden hem zij,
- Datsi waren sonder bedwanc.
- Ende si maecten een ghemanc
- Ende so groet ghecray up Gode,
- Dat hi hem gave, bi sinen ghebode,
- Eenen coninc diese dwonghe.
- Dies baden die houde entie jonghe
- Met groten ghecraye, met groten ghelude.
- God ghehoerde die pude
- Teenen tijde van den jare
- Ende sende hem den coninc hodevare,
- Diese verbeet ende verslanc
- In allen landen daer hise vant,
- Beede in water ende in velt
- Daer hise vant in sine ghewelt.
- Hi dede hem emmer onghenade.
- Doe claechden si, het was te spade.
- Het was te spade, ic secht hu twy :
- Sij die voren waren vry,
- Sullen sonder wederkeer
- Sijn eyghin bliven emmermeer
- Ende leven eewelike in vare
- Van den coninc hodevare!
- Ghi heeren, aerme ende rike,
- Ic vruchte oec dies ghelike
- Dat nu van hu soude ghevallen.
- Doe droughic zorghe voer ons allen.
- Dus hebbic ghezorghet voer hu;
- Dies dancti mi lettel nu!
- Ic kenne Brunen, valsch ende quaet,
- Ende vul van alre overdaet.
- Ic peinsde : worde hi onse heere
- - Dat ontvruchtic arde zeere -
- Dat wi alle waren verloren.
- Ic kennen so wel gheboren
- Ende soete ende goedertiere
- Ende ghenadich allen dieren.
- Het dochte mi bi allen dinghen
- Eene quade manghelinghe,
- Die ons ne mochte comen
- Noch theeren noch te vromen.
- Hier omme peinsdic ende poghede.
- Mine herte grote zorghe ende ghedoghede
- Hoe so erghe eene zake,
- Datso ghescort worde ende brake
- Mijns vaders bosen raet,
- Die eenen dorper, eenen vraet,
- Coninc ende heere maken waende.
- Emmer badic Gode ende maende,
- Dat hi den coninc, minen heere,
- Behilde sine warelt eere!
- Bedi, ic kenne wel dat,
- Behilde mijn vader sinen scat,
- Si souden wel des raets ghetelen
- Onder hem ende sinen ghespelen,
- Dat die coninc worde verstoten.
- In diepen ghepeinse ende in groten
- Was ic dicken, hoe ic dat
- Soude vinden waer die scat
- Lach die mijn vader hadde vonden.
- Ic wachte nauwe tallen stonden
- Minen vader ende leide laghen
- In meneghen bosch, in meneghe haghen,
- Beede in velde ende in woude,
- Waer mijn vader, die lusteghe houde,
- Henen trac ende henen liep.
- Was het droghe, was het diep,
- Waest bi nachte, waest bi daghe,
- Ic was emmer in die laghe.
- Waest bi daghe, waest bi nachte,
- Ic was emmer in die wachte.
- Up eene stont gheviel daer nare,
- Dat ic mi decte met groten vare
- Ende lach ghestrect neven dheerde
- Ende van den scatte die ic begheerde,
- Gherne yewer hadde vernomen.
- Doe saghic minen vader comen
- Hute eenen hole gheloepen.
- Doe began ic ten scatte hopen,
- Bi den barate als ic hem sach
- Dryven, als ic hu segghen mach.
- Want hi huten holle quam,
- Sach ic wel ende vernam,
- Dat hi omme sach ende merke di
- Of hem yemene ware bi.
- Ende als hi niemene en sach,
- Doe queddi den sconen dach
- Ende stoppede dat hol met sande
- Ende maectet ghelijc den andren lande.
- DAt ic dit sach, ne wiste hi niet.
- Doe saghic, eer hi danen sciet,
- Dat hi den steert liet mede gaen
- Daer sine vore hadde ghestaen
- Ende decte sijn spore metter mouden.
- Daer leerdic an den vroeden houden
- Een lettel meesterlike liste,
- Die ic te voren niet ne wiste.
- Aldus voer mijn vader danen
- Ten dorpe waert, daer die hanen
- Ende die vette hinnen waren.
- Teerst dat ic mi durste baren,
- Spranc ic up ende liep ten hole.
- In wilde niet langher zijn in dole
- Ende ic gheraecte doe te hant.
- Sciere scraefdic up dat zant
- Met minen voeten ende croep in.
- Al daer vandic groet ghewin.
- Daer vandic selver ende goud.
- Hier nes niemen nu so houd
- Dies nye so vele te gader sach!
- Doe ne spaerdic nacht no dach,
- Ic en ghinc trecken ende draghen
- Sonder karre ende waghen
- Over dach ende over nacht
- Met al gader miere cracht.
- Mi halp mijn wijf, vrouwe Hermeline.
- Des dogheden wi grote pine
- Eer wi den over groeten scat
- Brochten in een ander gat
- Daer hi bet lach tonsen ghelaghe.
- Wij droughene onder eenen haghe
- In een hol verholenlike.
- Doe was ic van scatte rike.
- NU hoert, watsi hier binnen daden
- Dieden coninc hadden verraden.
- Brune die beere sendde huut
- Verholenlike zijn saluut
- Achter lande ende omboet
- Alden ghenen rijcheit groet
- Die dienen wilden omme tsout.
- Hi beloofde hem selver ende gout
- Te ghevene met milder hant.
- Mijn vader liep in al dat lant
- Ende drouch des Brunen baniere.
- Hoe lettel wiste hi dat de diere
- Te sinen scatte waren gheraect,
- Dies hem so quite hadden ghemaect.
- En ware die scat niet ontgonnen,
- Hi hadder met die stat van Lonnen
- Alte gader moghen coepen.
- Dus wan hi an zijn omme loepen!
- Doe mijn vader al omme ende omme,
- Tusschen dier Elve entier Zomme,
- Hadde gheloepen al dat lant,
- Ende hi meneghen coenen serjant
- Hadde ghewonnen met sinen goude
- Die hem te hulpen commen soude.
- ALse die zomer quame int lant,
- Keerde mijn vader daer hi vant
- Brune entie ghesellen zine.
- Doe teldi die groete pine
- Ende die menichfoudeghe zorghe
- Die hi voer de hoghe borghe
- Int lant van Sassen hadde leden,
- Daer die jagheren hadden gheleden
- Alle daghe met haren honden,
- Die hem vervaerden te meneghen stonden.
- Dit telde hi te spele al gader.
- Daer na so toghede mijn vader
- Brieve die Brunen wel bequamen,
- Daer XIIC al bi namen
- Sheere Ysingrijns maghe in stonden,
- Met scerpen claeuwen, met diepen monden,
- Sonder die catren ende die baren
- Die alle in Bruuns souden waren,
- Ende die vosse metten dassen
- Van Doringhen ende van Sassen.
- Dese hadden alle ghezworen,
- In dien datmen hem te voren
- Van XX daghen ghave haer sout,
- Si souden Brunen met ghewout
- Seker wesen tsinen ghebode.
- Dit benam ic al, danct Gode!
- DOe mijn vader hadde ghedaen
- Sine bodscap, hi soude gaen
- Ende scauwen zinen scat.
- Ende als hi quam ter selver stat
- Daer hine ghelaten hadde te voren,
- Was die scat al verloren
- Ende sijn hol was up te broken.
- Wat holpe vele hier af ghesproken?
- Doe mijn vader dat vernam,
- Wart hi zeerich ende gram,
- Dat hi van torne hem selven hinc.
- Dus bleef achter Brunen dinc
- Bi miere behendichede al.
- Nu meerct hier mijn ongheval :
- Heere Ysingrine ende Brune de vraet
- Hebben nu den nauwen raet
- Metten coninc openbare
- Ende arem man Reynaerd es die blare."
- DIe coninc entie coninghinne,
- Die beede hopeden ten ghewinne,
- Si leedden Reynaerde buten te rade
- Ende baden hem, dat hi wel dade
- Ende hi hem wijsde sinen scat
- Ende alse Reynaerd horde dat,
- Sprac hi : "Soudic hu wijsen mijn goet,
- Heere coninc, die mi hanghen doet?
- So waer ic huut minen zinne..."
- "Neen, Reynaert," sprac die coninghinne,
- "Mine heere sal hu laten leven
- Ende sal hu vriendelike vergheven
- Alle gader sinen evelen moet,
- Ende ghi sult voert meer sijn vroet
- Ende goet ende ghetrauwe."
- Reynaerd sprac : "Dit doe ic, vrauwe,
- In dien dat mi de coninc nu
- Vaste ghelove hier voer hu
- Dat hi mi gheve sine hulde
- Ende Bruun alle mine onsculde
- Wille vergheven, ende omme dat
- So willic hem wijsen den scat,
- Den coninc, al daer hi leghet."
- Die coninc sprac : "Ic ware ontweghet,
- Wildic Reynaerde vele gheloven.
- Hem es dat stelen ende dat roven
- Ende dat lieghen gheboren int been."
- Die coninghinne sprac : "Heere, neen!
- Ghi moghet Reynaerde gheloven wel.
- Al was hi hier te voren fel,
- Hi nes nu niet dat hi was.
- Ghi hebt ghehoert hoe hi den das
- Ende sinen vader hevet bedreghen
- Met morde, die hi wel beteghen
- Mochte hebben andren dieren,
- Wildi meer zijn argentieren
- Ofte fel ofte onghetrauwe."
- Doe sprac die coninc : "Gentel vrauwe,
- Al waendic dat mi soude scaden,
- Eist dat ghijt mi dorret raden,
- So willict laten up hu ghenent
- Dese vorworde ende dit covent
- Up Reynaerts trauwe staen.
- Ne waer, ic segghe hem sonder waen :
- Doet hi meer eerchede,
- Alle die hem ten tienden lede
- Sijn belanct, sullent becoepen."
- Reynaerd sach den coninc beloepen
- Ende wart blide in sinen moet
- Ende sprac : "Heere, ic ware onvroet,
- Ne gheloofdic hu niet also."
- Doe nam die coninc een stro
- Ende vergaf Reynaerde al gader
- Die wanconst van sinen vader
- Ende zijns selves mesdaet toe.
- Al was Reynaert blide doe,
- Dat en dinct mi gheen wonder wesen.
- Jane was hi van der doot ghenesen?
- DOe Reynaert quite was ghelaten,
- Was hi blide utermaten
- Ende sprac : "Coninc, edel heere,
- God moete hu loenen al die eere
- Die ghi mi doet ende mijn vrauwe.
- Ic secht hu wel bi miere trauwe,
- Dat ghi mi vele eeren doet,
- So groet eere ende so groet goet,
- Dat niemen nes onder die zonne
- Dien ic also wale jonne
- Mijns scats ende miere trauwen
- Als ic hu doe ende miere vrauwen."
- Reynaert nam een stroe voer hem
- Ende sprac : "Heere, coninc, nem.
- Hier gheve ic di up den scat
- Die wijlen Ermelinc besat."
- DIe coninc ontfinc dat stroe
- Ende dancte Reynaerde zoe
- Als quansijs : "Dese maect mi heere."
- Reynaerts herte louch so zeere,
- Dat ment wel na an hem vernam,
- Doe die coninc so gheorsam
- Al gader was te sinen wille.
- Reynaert sprac : "Heere, zwighet stille.
- Merket waer mine redene gaet :
- Int oest hende van Vlaendren staet
- Een bosch, ende heet Hulster Loe.
- Coninc, ghi moghet wesen vroe,
- Mochti onthouden dit :
- Een borne heet Krieke Pit.
- Gaet zuut west niet verre danen.
- Heere coninc, ghine dorst niet wanen
- Dat ic hu de waerheit yet messe.
- Dats een de meeste wildernesse
- Diemen hevet in eenich rike.
- Ic segghe hu oec ghewaerlike,
- Dat somwijlen es een half jaer
- Dat toten borne commet daer
- No weder man no wijf,
- No creature die hevet lijf,
- Sonder die hule entie scuvuut
- Die daer nestelen in dat cruut,
- Of eenich ander voghelijn
- Dat daer waert gherne wilde zijn
- Ende daer hi avontuere lijdet.
- Ende daer in leghet mijn scat ghehidelt.
- Verstaet wel, ditte es hu nutte :
- Die stede heetet Krieke Putte.
- Ghi sult daer gaen ende mijn vrauwe.
- Ne wetet oec niemene so ghetrauwe
- Die ghi sult laten wesen hu bode.
- Verstaet mi wel coninc, dor Gode,
- Maer gaet daer selve; ende alse ghi
- Dien selven putte commet bi,
- Ghi sult vinden jonghe baerken.
- Heere coninc, dit suldi maerken :
- Die alre naest den putte staet,
- Coninc, tote dier baerken gaet.
- Daer leghet die scat onder begraven.
- Daer suldi delven ende scraven
- Een lettel mos in deene zijde.
- Daer suldi vinden menich ghesmide
- Van goude, rijkelijc ende scone.
- Daer suldi vinden die crone
- Die Ermelijnc die coninc drouch
- Ende ander chierheit ghenouch.
- Edele steene, guldin waerc,
- Men cocht niet omme dusent maerc.
- AY coninc, als ghi hebt dat goet,
- Hoe dicken suldi peinsen in huwen moet :
- 'Ay Reynaert, ghetrauwe vos,
- Die hier grouves in dit mos
- Desen scat bi dijnre lust,
- God gheve di goet waer du best.'"
- Doe andwoerde die coninc saen :
- "Reynaert, sal ic die vaert bestaen?
- Ghi moet zijn mede in die vaert
- Ende ghi moet ons, Reynaert,
- Helpen den scat ontdelven.
- Ic ne wanen bi mi selven
- Al daer nemmermeer gheraken.
- Ic hebbe ghehoort nomen Aken
- Ende Parijs. Eist daer yet na?
- Ende also als ic versta,
- So smeekedi, Reynaert, ende roomt.
- Krieke Putte, dat ghi hier noomt,
- Wanic es een gheveinsde name."
- Dit was Reynaerde ombequame
- Ende verbalch hem ende seide : "Ja, ja,
- Coninc, ghi zijter also na
- Alse van Colne tote meye.
- Waendi dat ic hu die Leye
- Wille wijsen in die flume Jordane?
- Ic sal hu wel toeghen, dat ic wane
- Orconde ghenouch al openbare."
- Lude riep hi : "Cuwaert, comt hare!
- Comet voert coninc, Cuwaert!"
- Die diere saghen dese vaert;
- Hem allen wonderde wat daer ware.
- Cuwaert die ghinc met vare,
- Hem wonderde wat die coninc woude.
- Reynaert sprac : "Cuwaert, hebdi coude?
- Ghi bevet. Zijt blide al sonder vaer
- Ende secht minen heere, den coninc, waer.
- Dies maent hi hu bi der trauwen
- Die ghi zijt sculdich miere vrauwen
- Ende die ic den coninc sculdich bem."
- Doe sprac Reynaert : "So secht hem.
- Weetstu waer Krieke Putte steet?"
- Cuwaert sprac : "Of ict weet?
- Ja ic, hoe sout wesen soe?
- Ne staet hi niet bi Hulst ter loe,
- Up dien moer in die wostine?
- Ic hebber ghedoghet groete pine
- Ende meneghen hongher ende menigh coude
- Ende aermoede so menichfoude
- Up Krieken Putte so meneghen dach,
- Dat ics vergheten niet ne mach.
- Hoe mochte ic vergheten dies,
- Dat al daer Reynout, de ries,
- Die valsche penninghe slouch
- Daer hi hem mede bedrouch
- Entie ghesellen sine.
- Dat was te voren eer ic met Rijne
- Mijn gheselscap makede vast,
- Die mi ghequijtte meneghen past."
- "O wy," sprac Reynaert, "soete Rijn,
- Lieve gheselle, scone hondekijn,
- Vergave God waerdi nu hier.
- Ghi sout toeghen wee desen dier
- Met huwen sone Rijne, waers te doene,
- Dat ic noint wart so coene,
- Dat ic eeneghe saken dede
- Daer ic den coninc mochte mede
- Te mi waert belghen doen met rechte.
- Gaet weder onder ghene knechte,"
- Sprac Reynaert, "haestelic, Cuwaert,
- Mijn heere de coninc ne heeft thuwaert
- Gheene sake te sprekene meer."
- Cuwaert dede eenen wederkeer
- Ende ghinc van sconincx rade daer.
- Reynaert sprac : "Coninc, eist waer
- Dat ic seide?" "Reynaert, jaet.
- Verghevet mi, ic dede quaet
- Dat ic hu mestroude yet.
- Reynaert, goede vrient, nu siet
- Den raet dat ghi met ons gaet
- Ten putte al daer dien burne staet,
- Daer die scat leghet begraven onder."
- Reynaert sprac : "Ghi secht wonder.
- Waendi, in waers arde vro,
- Coninc, oft mi stonde also
- Dat ic met hu wandelen mochte,
- Also als ons beeden dochte,
- Ende ghi, heere, waert al sonder zonde.
- Neent, het es also ic hu orconde
- Ende ict hu segghe, al eist scame.
- Doe Ysingrijn in sduvels name
- In de ordine ghinc hier te voren
- Ende hi te moonke wert bescoren,
- Doe ne conste hem de provende niet ghenoughen
- Daer VI moonke hem bi bedroughen.
- Hi claghede van honghere ende carmede
- So zeere dats mi ontfaermede.
- Doe hi carmede ende wart traech,
- Doe haddics rauwe als een zijn maech
- Ende gaf hem raet dat hi ontran.
- Daer omme bem ic in spaeus ban.
- MAerghin, als die zonne up gaet,
- Willic te Roeme om aflaet.
- Van Roeme willic over zee;
- Danen ne keeric nemmermee
- Eer ic so vele hebbe ghedaen,
- Coninc, dat ic met hu mach gaen
- Thuwer eeren ende thuwer vromen,
- Of ic te lande weder come.
- Het ware een onscone dinc,
- Souddi, heere coninc,
- Maken huwe wandelinghe
- Met eenen verwatenen ballinghe
- Als ic nu bem, God betere mi."
- Die coninc sprac : "Reynaert, zidi
- Yet langhe verbannen?" Doe sprac Reynaert :
- "Ja ic, hets III jaer dat ic wart
- Voer den deken Hermanne
- In vullen zeinde wart te bannen."
- Die coninc sprac : "Reynaert, na dat ghi zijt
- Te bannen, men souts mi doen verwijt,
- Reynaert, lietic hu met mi wandelen.
- Ic sal Cuwaerde ofte eenen andren
- Toten scatte doen gaen met mi,
- Ende ic rade hu, Reynaert, dat ghi
- Niet ne laet, ghine vaert
- Dat ghi hu van den banne claert."
- "Sone doe ic," sprac Reynaert,
- "Ic ga morghin te Rome waert,
- Gaet na den wille mijn."
- Die coninc sprac : "Ghi dinct mi zijn
- Bevaen in arde goeden dinghen.
- God jonne hu dat ghijt moet vulbringhen,
- Reynaert, alse hu ende mi
- Ende ons allen nutte zi."
- DOe dese tale was ghedaen,
- Doe ghinc Nobel die coninc staen
- Up eene hoghe stage van steene,
- Daer hi up plach te stane alleene
- Als hi sat in zijn hof te dinghe.
- Die dieren saten teenen ringhe
- Al omme ende omme in dat gras,
- Na dien dat elc gheboren was.
- Reynaerd stont bi der coninghinne :
- "Bidt voer mi, edele vrauwe,
- Dat ic hu met lieve weder scauwe."
- Soe sprac : "Die Heere, daert al an staet,
- Doe hu van zonden vul aflaet."
- Die coninc entie coninghinne
- Ghinghen met eenen bliden zinne
- Voer haer diere aerme ende rike.
- Die coninc, die sprac vriendelike :
- "Reynaert es hier commen te hove
- Ende wille, dies ic Gode love,
- Hem betren met al zinen zinnen
- Ende mijn vrauwe de coninghinne
- Hevet so vele ghebeden voer hem,
- Dat ic zijn vrient worden bem
- Ende hi versoent es jeghen mi
- Ende ic hem hebbe ghegheven vry
- Beede lijf ende lede.
- Reynaerde ghebiedic vullen vrede.
- Anderwaerf ghebiedic hem vrede
- Ende derde waerven mede,
- Ende ghebiede hu allen, bi huwen live,
- Dat ghi Reynaerde ende zinen wive
- Ende zinen kindren eere doet,
- Waer si commen in hu ghemoet,
- Sijt bi nachte, zijt bi daghe.
- In wille meer gheene claghe
- Van Reynaerts dinghen horen.
- Al was hi rouckeloes hier voren,
- Hi wille hem betren, ic segghe hu hoe :
- Reynaert wille maerghin vroe
- Palster ende scerpe ontfaen
- Ende wille te Roeme gaen
- Ende van Rome danen wille hi over zee
- Ende dan commen nemmermee
- Eer hi heeft vul aflaet
- Van alre zondeliker daet."
- DEse tale hevet Cirlin vernomen
- Ende vloech danen, dat hi es comen
- Ende hi vant die III ghesellen.
- Nu hoert wat hi hem sal tellen!
- Hi sprac : "Keytive, wat doedi hier?
- Reynaert es meester bottelgier
- Int hof ende moghende utermaten.
- Die coninc heeftene quite ghelaten
- Van alle sinen mesdaden
- Ende ghi zijt alle III verraden."
- Isingrijn began andwoerden
- Te Tieceline met corten woerden :
- "Ic wane ghi lieghet, heere raven."
- Mettien woerde began hi scaven
- Ende Brune die volchde mede.
- Si ghinghen recken hare lede
- Loepende des coninx waert.
- Tybeert bleef zeere vervaert
- Ende hi bleef sittende up die galghe.
- Hi was van sinen ruwen balghe
- In zorghen so groet utermaten,
- Dat hi gherne wille laten
- Sine oeghe varen over niet
- Die hi in spapen scuere liet,
- In dien dat hi verzoent ware.
- Hine wiste wat doen van vare,
- Dan hi ghinc sitten up die micke.
- Hi claechde vele ende arde dicke,
- Dat hi Reynaerde ye bekinde.
- Isingrijn quam met groeten gheninde
- Ghedronghen voer de coninghinne
- Ende sprac met eenen fellen zinne
- Te Reynaert waert so verre,
- Dat die coninc wert al erre
- Ende hiet Ysingrine vaen
- Ende Brune. Alsoe saen
- Worden si ghevanghen ende ghebonden.
- Ghine saghet nye verwoedde honden
- Doen meer lachters dan men hem dede,
- Ysingrine ende Brunen mede.
- Men voerese als leede gaste.
- Men bantse beede daer so vaste,
- Datsi binnen eere nacht
- Met gheenrande cracht
- Een let niet en mochten roeren.
- Nu hoert hoe hise voert sal voeren!
- REynaert, die hem was te wreet,
- Hi dede datmen Brunen sneet
- Van sinen rugghe een velspot af,
- Datmen hem teere scerpen gaf,
- Voets lanc ende voets breet.
- Nu ware Reynaert al ghereet,
- Haddi IV verssche scoen.
- Nu hoert wat hi sal doen,
- Hoe hi sal IV scoen ghewinnen!
- Hi ruunde toter coninghinnen :
- "Vrauwe, ic bem hu peelgrijn.
- Hier es mijn oem, Ysingrijn.
- Hi hevet IV vaste scoen.
- Helpt mi, dat icse an mach doen.
- Ic neme hu ziele in mine plecht.
- Het es peelgrins recht
- Dat hi ghedincket in sine ghebeden
- Al tgoet datmen hem noyt dede.
- Ghi moghet hu ziele an mi scoyen.
- Doet Haersenden, miere moyen,
- Gheven twee van haren scoen.
- Dit moghedi wel met eeren doen :
- So blivet thuus in haer ghemac."
- "Gherne," die coninghinne sprac,
- "Reynaert, ghine mochtes niet ombeeren,
- Ghine hebt scoen : ghi moetet varen
- Huten lande in des Gods ghewout,
- Over berghe ende int wout
- Ende terden struke ende steene.
- Dinen aerbeit wert niet cleene,
- Hets dijn noet dattu hebs scoen.
- Ic wilre gherne mijn macht toe doen.
- Die Ysingrijns waren hu wel ghemicke :
- Si zijn so vaste ende so dicke
- Die Ysingrijn draghet ende zijn wijf.
- Al sout hem gaen an haer lijf,
- Elkerlijc moet hu gheven twee scoen
- Daer ghi hu vaert mede moet doen."
- Dus hevet die valsche peelgrijn
- Beworven dat dher Ysingrijn
- Al toten knien hevet verloren
- Ende beede sine voeten voren
- Dat vel al gader toten claeuwen.
- Ghine saecht noint voghel braeuwen
- Die stilre hilt al sine leden
- Dan Ysingrijn de zine dede,
- Doemen so jammerlike ontscoyde,
- Dat hem dat bloet ten teen af vloyde.
- DOe Ysingrijn ontscoyt was,
- Moeste gaen ligghen up dat gras
- Vrauwe Herswint, die wulfinne,
- Met eenen wel drouven zinne
- Ende liet haer af doen dat vel
- Ende die claeuwen also wel
- Bachten van beede haren voeten.
- Dese daet dede wel soeten
- Reynaerde sinen drouven moet.
- Nu hoert wat claghen hi noch doet!
- "Moye," seit hi, "moye,
- In hoe meneghen vernoye
- Hebdi dor minen wille ghewesen?
- Dats mi al leet, sonder van desen
- Eist mi lief, ic segghe hu twi :
- Ghi zijt, des ghelovet mi,
- Een die liefste van minen maghen.
- Bedi sal ic hu scoen an draghen.
- Godweet dats al huwe bate.
- Ghi sult an hoghen aflate
- Deelen ende an al dat perdoen,
- Lieve moye, dat ic in hu scoen
- Sal bejaghen over zee."
- Vrauwe Herswinden was so wee,
- Datso cume mochte spreken :
- "Ay Reynaert, God moete mi wreken,
- Dat ghi over ons siet huwen wille."
- Ysingrijn balch ende zweech stille
- Ende zijn gheselle Brune, ne ware
- Hem was te moede arde zware.
- Si laghen ghebonden ende ghewont.
- Hadde oec doe ter selver stont
- Tybeert die cater ghewesen daer,
- Ic dar wel segghen over waer,
- Hi hadde so vele ghedaen te voren,
- Hine waers niet bleven sonder toren.
- Wat helpt dat ict hu maecte lanc?
- Des ander daghes, voer de zonne up ganc,
- Dede Reynaert zijn scoen snoeren,
- Die Ysingrijns waren te voren
- Ende zijns wijfs vrauwe Hersenden,
- Ende hadse vaste ghedaen benden
- Om zine voeten ende ghinc
- Daer hi vant den coninc
- Ende zijn wijf die coninghinne.
- Hi sprac met eenen soeten zinne :
- "Heere, God gheve hu goeden dach,
- Ende mier vrauwen, die ic mach
- Prijs gheven met rechte.
- Nu doet Reynaert gheven huwen knechte
- Palster ende scerpe ende laet mi gaen."
- Doe dede die coninc haesten saen
- Den capelaen, Belin de ram.
- Ende als hi bi den coninc quam,
- Sprac die coninc : "Hier es
- Dese peelgrijn. Leest hem een gheles
- Ende ghevet hem scaerpe ende staf."
- Belin den coninc andwoerde gaf :
- "Heere, in dar des doen niet.
- Reynaert hevet selve beghiet
- Dat hi es in spaeus ban."
- Die coninc sprac : "Belin, wats dan?
- MEester Jufroet doet ons verstaen :
- Hadde een man alleene ghedaen
- Also vele zonden alse alle die leven,
- Ende wildi aercheit al begheven
- Ende te biechten gaen
- Ende penitencie daer af ontfaen,
- Dat hi over zee wille varen,
- Hi mochte hem wel selve claren."
- Belin sprac ten coninc echt :
- "Ic en doere toe crom no recht
- Van gheesteliker dinc altoes,
- Ghine wilt mi quiten scadeloes
- Jeghen bisscop ende jeghen den deken."
- Die coninc sprac : "In VIII weken
- Sone wane ic hu bidden so vele.
- Oec haddic liever dat huwe kele
- Hinghe dan ic hu heden bat."
- Ende alse Belin hoerde dat,
- Dat die coninc balch te hem waert,
- Wart Belin so vervaert,
- Dat hi beefde van vare
- Ende ghinc ghereeden zine autare
- Ende began zinghen ende lesen
- Al dat hem goet dochte wesen.
- DOe Belin die capelaen
- Oemoedelike hadde ghedaen
- Dat ghetijde van den daghe,
- Doe hinc hi an zine craghe
- Eene scaerpe van Bruuns velle.
- Oec gaf hi den fellen gheselle
- Den palster in de hant daer bi,
- Te zinen ghevoughe. Doe was hi
- Al ghereet te ziere vaert.
- Doe sach hi ten coninc waert
- Hem liepen die gheveinsde tranen
- Neder neven zine granen
- Alse oft hi jammerlike in sine herte
- Van rauwen hadde grote smerte.
- Dit was bedi ende anders niet,
- Dat hi hem allen die hi daer liet
- Niet hadde beraden al sulke pine
- Alse Brunen ende Ysingrine,
- Haddet moghen ghevallen.
- Nochtan stont hi ende bat hem allen,
- Datsi over hem bidden souden
- Also ghetrauwelike als hi woude,
- Dat hi over hem allen bade.
- Dat orlof nemen dochte hem spade,
- Want hi gherne danen ware.
- Hi was altoes zeere in vare
- Als die hem selven sculdich weet.
- Doe sprac die coninc : "Mi es leet,
- Reynaert, dat ghi dus haestich zijt."
- "Neen, heere, het es tijt!
- Men sal gheene weldaet sparen.
- Huwen orlof, ic wille varen."
- Die coninc sprac : "Gods orlof."
- Doe gheboet die coninc al dat hof
- Met Reynaerde huut waert te ghane,
- Sonder alleene die ghevane.
- NU wart Reynaert peelgrijn,
- Ende zijn oem Ysingrijn
- Ende Brune die ligghen ghebonden
- Ende ziec van zeeren wonden.
- Mi dinct, ende ic wane des,
- Dat niement so onspellic es
- Tusschen Pollanen ende Scouden,
- Die hem van lachene hadde onthouden,
- Die rauwe die hem mochte ghescien,
- Hadde hi Reynaerde doe ghesien.
- Hoe wonderlic hi henen ghinc,
- Ende hoe ghemackelic dat hem hinc
- Scaerpe ende palster omme den hals
- Ende die scoen als ende als
- Die hi drouch an zine been
- Ghebonden, so dat hi sceen
- Een peelgrijn licht ghenouch.
- Reynaerts herte binnen louch,
- Dor datsi alle met hem ghinghen
- Met so groter zameninghen
- Die hem te voren waren wreet.
- Doe sprac hi : "Coninc, mi es leet
- Dat ghi so verre met mi gaet.
- Ic vruchte het mach hu wesen quaet.
- Ghi hebt ghevaen II mordenaren.
- Ghevalt, datsi hu ontvaren,
- Ghi hebt hu te wachtene meer
- Dan ghi noint hadt eer.
- Blijft ghesont ende laet mi gaen."
- Na dese tale ghinc hi staen
- Up sine II achterste voeten
- Ende maende die diere cleene ende grote,
- Datsi alle voer hem baden
- Of si alle an sine weldaden
- Recht deel nemen wouden.
- Si seiden alle datsi souden
- Sijns ghedincken in haer ghebede.
- Nu hoert voert wat Reynaert dede!
- Daer hi van den coninc sciet,
- So drouvelic hi hem gheliet,
- Dat hem somen zeere ontfaremde.
- Cuwaert, den haze, hi becaremde :
- "O wy, Cuwaert, sullen wi sceeden?
- Of God wilt, ghi sult mi gheleeden,
- Ende mijn vrient, Belin de ram.
- Ghi twee, ghine daedt mi noint gram.
- Ghi moet mi bet voert bringhen.
- Ghi zijt van zoeter wandelinghen
- Ende onberoupen ende goedertieren
- Ende ombeclaghet van allen dieren.
- Ghestade es huwer beeder zede,
- Als ic doe ten tijden dede
- Als ic clusenare was.
- Hebdi lovere ende gras,
- Ghine doet ne gheenen heesch
- Noch om broet no om vleesch
- Noch om sonderlinghe spijse."
- Met aldus ghedanen prijse
- Hevet Reynaert dese II verdoort,
- Datsi met hem ghinghen voort
- Tote dat hi quam voer zijn huus
- Ende voer de porte van Manpertuus.
- ALse Reynaert voer de porte quam,
- Doe sprac hi : "Belin, neve ram,
- Ghi moet alleene buten staen.
- Ic moet in mine veste gaen;
- Cuaert sal in gaen met mi.
- Heere Belin, bidt hem dat hi
- Troeste wel vrauwe Hermelinen
- Met haren cleenen welpkinen,
- Als ic orlof an hem neme."
- Belin sprac : "Ic bids heme
- Dat hise alleene troeste wale."
- Reynaert ghinc met scoenre tale
- So smeeken ende losengieren
- In so menegher manieren,
- Dat hi bi barate brochte
- Cuwaerde in sine haghedochte.
- ALs si in dat hol quamen,
- Cuaert ende Reynaert tsamen,
- Doe vonden si vrauwe Hermelinen
- Met haren cleenen welpkinen.
- Die was in zorghen ende in vare,
- Want so waent dat Reynaert ware
- Verhanghen ende so vernam
- Dat hi weder thuus waert quam
- Ende palster ende scerpe drouch.
- Dit dochte haer wonders ghenouch.
- So was blide ende sprac saen :
- "Reynaert, hoe sidi ontgaen?"
- "Ic bem worden peelgrijn.
- Heere Brune ende heere Ysengrijn
- Sijn worden ghisele over mi.
- Die coninc hevet, danc hebbe hi,
- Cuaerde ghegheven in rechter zoene
- Al onsen wille mede te doene.
- Die coninc die lyede das,
- Dat Cuaert die eerste was
- Die ons verriet jeghen hem
- Ende bi der trauwen die ic bem
- Sculdich hu, vrauwe Hermeline :
- Cuaerde naket eene groete pine.
- Ic bem up hem met rechte gram!"
- Ende alse dat Cuaert vernam
- Keerdi hem omme ende waende vlien,
- Maer dat ne conste hem niet ghescien,
- Want Reynaert hadde hem ondergaen
- Die porte ende ghegreepene saen
- Bi der kelen mordadelike.
- Ende Cuaert riep ghenadelike :
- "Helpt mi, Belin! Waer sidi?
- Dese peelgrijn verbijt mi!"
- DAt roupen was sciere ghedaen,
- Bedi Reynaert hadde saen
- Sine kele ontwee ghebeten.
- Doe sprac Reynaert : "Nu gaen wi heten
- Desen goeden vetten hase."
- Die welpine liepen ten base
- Ende ghinghen heten al ghemeene.
- Haren rauwe was wel cleene,
- Dat Cuaert hadde verloren tlijf.
- Ermeline, Reynaerts wijf,
- Hat dat vleesch ende dranc dat bloet.
- Ay, hoe dicke dancte so goets
- Den coninc, die dor sine doghet
- Die cleene welpkine hadde verhoghet
- So wel met eenen goeden male.
- Reynaert sprac : "Hi jans hu wale.
- Ic weet wel, moet die coninc leven,
- Hi soude ons gherne ghiften gheven
- Die hi selve niet ne woude
- Hebben om VII maerc van goude."
- "Wat ghiften es dat?" sprac Hermeline.
- Reynaert sprac : "Hets eene lijne
- Ende eene vorst ende twee micken,
- Maer maghic, ic sal hem ontscricken
- Hopic, eer lijden daghen twee,
- Dat ic omme zijn daghen mee
- Ne gave dan hi omme tmijn."
- Soe sprac : "Reynaert, wat mach dat zijn?"
- REynaert sprac : "Vrauwe, ic secht hu :
- Ic weet een wildernesse nu
- Van langhen haghen ende van heede
- Ende die so nes niet onghereede
- Van goeden ligghene ende van spijsen.
- Daer wonen hoenre ende pertrijsen
- Ende menegherande vogheline.
- Wildi doen, vrauwe Ermeline,
- Dat ghi gaen wilt met mi daer?
- Wi moghen daer wonen VII jaer.
- Willen wi wandelen onder die scade
- Ende hebben daer groete ghenade,
- Eer wi worden daer bespiet.
- Al seidic meer, in loghe niet."
- "AY, Reynaert," sprac vrauwe Hermeline,
- "Dit dinct mi wesen eene pine
- Die al gader ware verloren.
- Nu hebdi dit lant verzworen
- In te wonen nemmermee,
- Eer ghi comt over zee
- Ende hebt palster ende scerpe ontfaen."
- Reynaert andwoerde vele saen :
- "So meer ghezworen, so meer verloren.
- Mi seide een goet man hier te voren
- In rade dat hi mi riet :
- 'Bedi ne gheene trauwe ne diedet niet'.
- Al vuldade ic dese vaert,
- En holpe mi niet," sprac Reynaert,
- "In waers een ey niet te bat;
- Ic hebbe den coninc eenen scat
- Belovet die mi es onghereet,
- Ende als hi des de waerheit weet
- Ende hi bi mi es bedroghen,
- Dat ic hem al hebbe gheloghen,
- So sal hi mi haten vele meere
- Dan hi noint dede eere.
- Daer bi peinsic in minen moet :
- Dat varen es mi also goet
- Alse dit bliven," sprac Reynaert,
- "Ende Godsat hebbe mijn rode baert.
- Ghedoe hoe ic ghedoe,
- Of mi troestet mee daer toe
- No die cater, no die das,
- No Bruun, die na mijn oem was,
- No dor ghewin, no dor scade,
- Dat ic in sconinx ghenade
- Ne comme, dat ic leve lancst.
- Ic hebbe leden so meneghen anxt."
- SO zeere balch die ram Belijn
- Dat Cuaert, die gheselle zijn,
- In dat hol so langhe merrede.
- Hi riep als die hem zeere errede :
- "Cuaert, lates den duvel wouden!
- Hoe langhe sal hu daer Reynaert houden?
- Twine comdi huut ende laet ons gaen?"
- Alse Reynaert dit hadde verstaen,
- Doe ghinc hi hute tote Beline
- Ende sprac al stillekine :
- "Ay, heere, twi so belghedi?
- Al sprac Cuwaert jeghen mi
- Ende jeghen ziere moyen,
- Waer omme mach hu dus vernoyen?
- Cuaert dede mi verstaen,
- Ghi moghet wel sachte voeren gaen,
- Ne wildi hier niet langher zijn.
- Hi moet hier merren een lettelkijn
- Met siere moyen Hermelinen
- Ende met haren welpkinen,
- Die seere weenen ende mesbaren
- Om dat ic hem sal ontfaren;"
- Belin sprac : "Nu secht mi,
- Heere Reynaert, wat hebdi
- Cuaerde te leede ghedaen?
- Also als ic conste verstaen,
- So riep hi arde hulpe up mi."
- Reynaert sprac : "Wat sechdi,
- Belin? God moete hu beraden.
- Ic segghe hu wat wi doe daden.
- Doe ic in huus gheganghen quam
- Ende Ermeline an mi vernam
- Dat ic wilde varen over zee,
- Ten eersten wart haer so wee,
- Datso langhe in ommacht lach
- Ende alse Cuaert dat ghesach,
- Doe riep hi lude : 'Helet, vry,
- Com hare, ende helpt mi
- Miere moyen laven, so es in ommacht!"
- Doe riep hi met groeter cracht;
- Dit waren die woerde ende niet hel."
- "En trauwen, ic verstont oec wel
- Dat Cuaert dreef groet mesbare.
- Ic waende hem yet mesvallen ware."
- Reynaert sprac : "Belin, neent niet!
- Mi ware leet mesquame hem yet
- Minen kindren of minen wive
- Dan mijns neven Cuwaerts live."
- REynaert sprac : "Vernaemdi yet
- Dat mi de coninc ghistren hiet
- Voer arde vele hoeghe liede,
- Als ic huten lande sciede,
- Dat ic hem een paer lettren screve?
- Suldijt hem draghen, Belin, neve?
- Het es ghescreven ende al ghereet."
- Belin sprac : "Ende ic ne weet,
- Reynaert, wistic hu ghedichte
- Dat ghetrauwe ware, ghi mochtet lichte
- Ghebidden dat ict den coninc
- Droughe, haddic eeneghe dinc
- Daer icse mochte in steken."
- Reynaert sprac : "Hu ne sal niet ghebreken.
- Eer des coninx lettren hier bleven,
- Ic soude hu dese scerpe eer gheven,
- Heere Belin, die ic draghe
- Ende hanghense an huwe craghe
- Ende des conincs lettren daer in.
- Ghi sulter af hebben groet ghewin,
- Des conincs danc ende groet eere.
- Ghi sult den coninc, minen heere,
- Harde willecomme zijn."
- Dit loofde mijn heere Belijn.
- REynaert ghinc in die aghedochte
- Ende keerde weder ende brochte
- Sinen vrient Beline jeghen
- Dat hoeft van Cuaerde ghedreghen
- In die scerpe ghesteken,
- Ende hinc bi sinen quaden treken
- Die scerpe Belin an den hals
- Ende beval hem, als ende hals,
- Dat hi die lettren niet ne soude
- Besien, of hi gherne woude
- Den coninc teenen vrienden maken,
- Ende seide hem dat die lettren staken
- In die scerpe verholenlike,
- Ende of hi wesen wilde rike
- Ende sinen heere, den coninc, hadde lief,
- Dat hi seide, dat desen brief
- Bi hem alleene ware ghescreven,
- Ende hiere raet toe hadde ghegheven.
- Die coninc souts hem weten danc.
- Dat hoerde Belin ende spranc
- Van der stede daer hi up stoet
- Meer dan eenen halven voet,
- So blide was hi van der dinc,
- Die hem te toerne sint verghinc.
- DOe sprac Reynaert : "Belin heere,
- Nu weetic wel dat ghi doet eere
- Hu selven ende die zijn int hof.
- Men saels hu spreken groeten lof
- Alsmen weet dat ghi coont dichten
- Met sconen woerden ende met lichten,
- Alsi dat ics niet ne can.
- Men seit dicken hets menich man
- Groete eere ghesciet, dat hem God jonste,
- Van dinghen die hi lettel conste."
- Hier na sprac Belin : "Reynaert,
- Wats hu raet? Wille Cuaert
- Met mi weder te hove gaen?"
- "Neen hi," sprac Reynaert, "hi sal hu saen
- Volghen bi desen selven pade.
- Hine hevet noch ne gheene stade.
- Nu gaet voren met ghemake.
- Ic sal Cuaerde sulke sake
- Ontdecken die noch es verholen."
- "Reynaert, so blivet Gode volen",
- Sprac Belin ende dede hem up de vaert.
- Nu hoert wat hi doet, Reynaert!
- Hi keerde in sine haghedochte
- Ende sprac : "Hier naect ons gherochte,
- Bliven wi hier, ende grote pine.
- Ghereet hu, vrauwe Hermeline,
- Ende mine kindre also al gader.
- Volghet mi, ic bem hu vader,
- Ende pinen wi ons dat wi ontfaren."
- Doene was daer doe gheen langher sparen.
- Si daden hem alle up die vaert :
- Ermeline ende heere Reynaert
- Ende hare jonghe welpkine;
- Dese ane vaerden die woestine.
- NU hevet Belin die ram
- Soe gheloepen, dat hi quam
- Te hove een lettel na middach.
- Als die coninc Belin ghesach,
- Die de scerpe weder brochte,
- Daer Brune die beere so onsochte
- Te voren omme was ghedaen,
- Doe sprac hi te Belin saen :
- "Heere Belin, wanen comedi?
- Waer es Reynaert? Hoe comt dat hi
- Dese scerpe niet met hem draghet?"
- Belin sprac : "Coninc, ic maghet
- Hu segghen also ict weet.
- Doe Reynaert al was ghereet
- Ende hi den casteel rumen soude,
- Doe seide hi mi dat hi hu woude
- Een paer lettren, coninc vry,
- Senden ende doe bat hi mi
- Dat icse droughe dor huwe lieve.
- Ic seide, meer dan VII brieve
- Soudic dor huwen wille draghen.
- Doe ne conste Reynaert niet bejaghen
- Daer ic de brieve in draghen mochte.
- Dese scerpe hi mi brochte
- Ende die lettren daer in ghesteken.
- Coninc, ghine horet noint spreken
- Van betren dichtre dan ic bem.
- Dese lettren dichte ic hem,
- Gaet mi te goede of te quade.
- Dese lettren dichte ic bi minen rade
- Aldus ghemaect ende ghescreven."
- Doe hiet hem die coninc gheven
- Den brief Botsaerde, sinen clerc.
- Dat was hi die ant werc
- Bet conste dan yement die daer was.
- Botsaert plach emmer dat hi las
- Die lettren die te hove quamen.
- Bruneel ende hi, die namen
- Die scerpe van den halse Belijns,
- Die bi der dompheit zijns
- Hier toe hadde gheseit so verre,
- Dat hi snieme sal werden erre.
- Die scerpe ontfinc Botsaert, de clerc.
- Doe moeste bliken Reynaerts werc.
- ALse hi dat hoeft voert trac,
- Botsaert, ende sach dat :
- "Helpe, wat lettren zijn dit?
- Heere coninc, bi miere wit,
- Dit es dat hoeft van Cuaerde!
- O wach, dat ghi noint Reynaerde,
- Coninc, ghetrauwet so verre!"
- Doe mochtemen drouve sien ende erre
- Dien coninc entie coninghinne.
- Die coninc stont in drouven zinne
- Ende slouch zijn hoeft neder.
- Over lanc hief hijt weder
- Up ende begonste werpen huut
- Een dat vreeselicste gheluut
- Dat noint van diere ghehoort waert.
- Ghene dieren waren vervaert.
- Doe spranc voert Syrapeel,
- Die lubaert. Hi was een deel
- Des coninx maech, hi mocht wel doen.
- Hi sprac : "Heere, coninc lyoen,
- Twi drijfdi dus groet onghevouch?
- Ghi mesliet hu ghenouch,
- Al ware de coninghinne doot.
- Doet wel ende wijsheit groot
- Ende slaect huwen rauwe een deel."
- Die coninc sprac : "Heere Sierapeel,
- Mi hevet een quaet wicht so verre
- Bedroghen, dat ics bem erre,
- Ende int strec gheleet bi barate,
- Dat ic recht mi selven hate
- Ende ic mine eere hebbe verloren.
- Die mine vriende waren te voren,
- Die stoute heere Brune ende heere Ysingrijn,
- Die rovet mi een valsch peelgrijn.
- Dat gaet miere herten na so zeere,
- Dat het gaen sal an mine eere
- Ende an mijn leven, het es recht."
- Doe sprac Syrapeel echt :
- "Es ghedaen mesdaet, men saelt zoenen.
- Men sal den wulf enten beere doen comen
- Ende vrauwe Hersenden also wel
- Ende betren hem hare mesdaet snel
- Ende over haren toren ende over hare pine
- Versoenen metten ram Beline,
- Na dat hi selve heeft ghelyet
- Dat hi Cuaerde verriet.
- Ende daer na sullen wi alle loepen
- - Hi heeft mesdaen hi moet becoepen -
- Na Reynaerde ende sulne vanghen
- Ende sullen sine kele hanghen
- Sonder vonnesse, hets recht!"
- Doe andwoerde die coninc hecht :
- "O Wy, heere Syrapeel,
- Mochte dit ghescien, so ware een deel
- Ghesocht den rauwe die mi slaet."
- Syrapeel sprac : "Heere, jaet!
- Ic wille gaen maken die zoene."
- Doe ghinc Syrapeel die coene,
- Daer hi die ghevanghene vant.
- Ic wane dat hise teerst ontbant
- Ende daer na sprac hi : "Ghi heeren beede,
- Ic bringhe hu vrede ende gheleede.
- Mine heere de coninc groet hu,
- Ende hem berauwet zeere nu
- Dat hi jeghen hu heeft mesdaen.
- Hi biet hu, wildijt ontfaen,
- Wie so blide si ofte gram.
- Hi wille hu gheven Belin den ram
- Ende alle sheere Belins maghe
- Van nu toten domsdaghe,
- Eist int velt, eist int wout.
- Hebse alle in hu ghewout
- Ende ghise ghewilleghelike verbit.
- Die coninc ontbiet hu voer al dit,
- Dat ghi sonder eeneghe mesdaet
- Reynaerde moghet toren ende quaet
- Doen ende alle zine maghen,
- Waer so ghise moghet belaghen.
- Dese twee groete vreden
- Wille hu die coninc gheven heden
- Te vryen leene eewelike.
- Ende hier binnen wilt die coninc rike,
- Dat ghi hem zweert vaste hulde.
- Hine wille oec bi sinen sculde
- Nemmermeer jeghen hu mesdoen.
- Dit biedt hu de coninc lyoen.
- Dit neemt ende leeft met ghenaden,
- Bi Gode, ic dart hu wel raden."
- Isingrijn sprac toten beere :
- "Wat sechdire toe, Brune heere?"
- Brune sprac : "Ic hebbe liever in de rijsere
- Dan hier te ligghene int ysere.
- Laet ons toten coninc gaen
- Ende sinen pays daer ontfaen."
- Met Syrapeel datsi ghinghen
- Ende maecten pays van allen dinghen.